W numerze 18/2017

Budować, nie niszcząc

Zbliża się koniec lata, w którym tzw. tematy ogórkowe bardzo rzadko gościły w mediach, a królowała polityka. Nawet pogoda będąca stałym tematem letnich rozmów nabrała barw politycznych, zaś zmiany klimatyczne stały się przedmiotem sporów polityków, a nie naukowców. W dyskusjach o tym, ile za zmiany pogodowe jest odpowiedzialna cywilizacja techniczna, a ile są rezultatem naturalnych zjawisk zachodzących na naszym globie, znacznie mocniej słychać głosy decydentów niż specjalistów.

Nastąpił bowiem upadek niezależnych, obiektywnych autorytetów, o czym “Przegląd Techniczny” pisał wielokrotnie, nie tylko w odniesieniu do klimatu, ale np. kierunków rozwoju energetyki i to nie tylko w Polsce. Każdy rządzący ma swojego specjalistę, którego autorytetem się podpiera, nie słuchając innych głosów.

W polskiej dyskusji o przyszłości gospodarki dużo się mówi o czwartej rewolucji przemysłowej (Industria 4.0). Jednakże jest w niej więcej propagandy niż merytorycznych argumentów. Wszystkie rewolucje przemysłowe, jakie przeżywała ludzkość, niosły ze sobą bardzo pozytywne zmiany, lecz nie były pozbawione minusów.

Pojawiły się wokół nas przedmioty, których wcześniej nie było. Zmieniał się radykalnie nie tylko świat materialny, ale także – a może przede wszystkim – nasze życie. Ci, którzy bezpośrednio odczuwali negatywne skutki “wprowadzania” do produkcji i codzienności: pary, elektryczności, atomu, internetu, protestowali, obawiając się np. utraty pracy.

Ruchy antyglobalistów są w jakimś stopniu kontynuacją “walk” z maszynami parowymi dziewiętnastowiecznych robotników. Oczywiście postęp, któremu wówczas się sprzeciwiano, nie tylko wygrał tę “walkę”, ale przyniósł ludzkości wspaniałe zmiany, co wcale nie oznacza pełni szczęścia.

Od dawna nurtuje mnie pytanie, czy rozwój cywilizacji technicznej bardziej zawdzięczamy ludzkiemu lenistwu czy chęci panowania nad innymi. Z jednej bowiem strony człowiek zawsze starał się ułatwić sobie pracę, do czego potrzebne były mu urządzenia coraz bardziej zmniejszające jego wysiłek, aż doszedł do Industrii 4.0. Z drugiej zaś ciągle starł się tak wzmocnić swoją “moc”, aby w walce pokonać drugiego. I nie zawsze był to rzeczywisty nieprzyjaciel zagrażający jego życiu. Nierzadko był to na przykład sąsiad, którego uznanie za wroga usprawiedliwiało napaść i zabór mienia.

W przypadku twórczości technicznej i tej mającej na celu ułatwienie pracy, i tej w dziedzinie militarnej, człowiek oddala się dziś od miejsca, w którym produkuje i walczy i często nie widzi skutków tego, co czyni. Człowiek drugiej dekady XXI stulecia dysponuje więc maszynami, które za niego budują i niszczą praktycznie bez jego obecności w miejscu, gdzie to się dzieje.

Rodzą się więc pytania, jak do tego jest przygotowany ludzki umysł i świadomość? Czy Homo sapiens dojrzał do stworzonych przez niego wspaniałości technicznych? Mam często wrażenie, że materia wyprzedziła “ducha”. Wraz z niewyobrażalną wręcz dynamiką postępu technicznego osiągnięcie równowagi pomiędzy techniką a tworzącym ją oraz korzystającym z niej człowiekiem staje się ważnym zadaniem ludzkości. Pogoń za techniczną doskonałością nie może przesłaniać tego, do czego tę doskonałość wykorzystamy. Dlatego musimy dążyć do tego, aby w życiu społecznym zaczęły funkcjonować wspomniane już wcześniej niezależne autorytety. Ludzie, którzy nie będą wydawać swoich opinii na zamówienie, nie obawiający się “gniewu” zleceniodawcy. Dużą rolę mają tu do spełnienia twórcy techniki. Świat cywilizacji technicznej to nie świat burzenia, ale świat budowania.

Ewa Mankiewicz-Cudny

Komentuje Waldemar Rukść