W numerze 8-9/2018

NOT inżynierom stulecia

Dla pokolenia, które przeżyło odrodzenie państwa polskiego po 123 latach zaborów rok 1918 był świętością. Powrót Polski na mapę świata, organizacja własnej państwowości było spełnieniem dążeń wolnościowych. Ich wyrazem były zrywy powstańcze oraz współdziałanie z wrogami zaborców (epoka Napoleona). Jednakże nie było to jedyne sposoby walki o własne państwo.

Germanizacja w Prusach i rusyfikacja w Królestwie Polskim (Kongresówce) paradoksalnie odniosły przeciwny skutek niż planowali zaborcy. Spowodowały bowiem rozbudzenie świadomości narodowej, która nie tylko objęła szlachtę, ale również chłopów i robotników. Pomimo lat niewoli i klęsk powstań nie zginęła w społeczeństwie pamięć o własnym państwie. Każde kolejne pokolenie na nowo konspirowało i podejmowało walkę z zaborcami zarówno zbrojną jak i pracę u podstaw.

Wspaniałym jej przykładem było budowanie fundamentów oświatowych, kulturalnych i ekonomicznych przyszłego państwa w zaborze pruskim. Konsolidowało różne grupy społeczne, utrwalając poczucie narodowe, wyzwalając inicjatywy społeczne. Społeczeństwo – wykorzystując luki w prawie pruskim – zaczęło się organizować w obronie polskości w edukacji, kulturze i w gospodarce. Powstawały społeczne polskie instytucje i organizacje o charakterze ekonomicznym, których celem był opór wobec zaborców.

Przez cały XIX i początek XX w. Polacy marzyli o własnym państwie. Ich walka często kończyła się represjami i stratą majątku, uszczerbkiem na zdrowiu, czy przymusem do opuszczenia kraju a nawet Sybirem.

Polska poniosła w czasie zaborów ogromne straty ludzkie, kulturalne i ekonomiczne. Brak własnego państwa spowodował zacofanie oświaty (brak polskiej szkoły), ogromne opóźnienia w rozwoju nauki i gospodarki. Zaborcy bowiem słabiej dbali o rozwój terenów, które przysparzały im wielu kłopotów politycznych i narodowych. Do tego doszły straty gospodarcze, jakie poniosły ziemie polskie w wyniku I wojny światowej.

W czasie zaborów, gdy Polacy musieli walczyć o niepodległość i zachowanie polskości, przeciwko wynarodowianiu, kraje Europy zachodniej przezywały kolejne rewolucje przemysłowe: wiek pary i elektryczności, rodziła się atomistyka. Te techniczne nowości docierały do kraju, ale ich wdrożenie do życia gospodarczego często nie było możliwe, bo zamiast budować trzeba było chwytać za broń.

Przypominam tu te powszechnie znane fakty, aby uzmysłowić nam wszystkim, przed jak ogromnymi zadaniami stanęli w 1918 r. Polacy i nasze młode państwo. Pierwszym było ustalenie granic, o co trzeba było walczyć i na wschodnich i zachodnich rubieżach oraz zadbać o ich uznanie na arenie międzynarodowej. Tu należy pamiętać o roli, jaką odegrał Ignacy Paderewski. Trzeba też przypomnieć, iż 11 listopada 1918 r. Wielkopolska była ciągle częścią Prus. Przybycie 26 grudnia 1918 r. do Poznania Ignacego Paderewskiego było iskrą, która wywołała 27 grudnia zwycięskie Powstanie Wielkopolskie, trwające ponad 2 miesiące. Zwycięstwo tego powstania i zabiegi dyplomatyczne zmusiły państwa zachodnie do usankcjonowania w traktacie pokojowym pozostania w granicach Polski: Pomorza Gdańskiego, Wielkopolski. Mocarstwa uznały, iż o przynależność do Polski Górnego Śląska, Warmii i Mazur zadecyduje plebiscyt. Ustalono, iż Dolny Śląsk pozostanie przy Prusach.

Plebiscyt przypadł na trudny czas wojny polsko-bolszewickiej, co powodowało, iż młode państwo polskie nie mogło mocno zaangażować się we wesparcie Polaków na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach, co niekorzystnie odbiło się na wynikach plebiscytu. Warmia i Mazury odpadły od Polski, a z Górnego Śląska po stronie niemieckiej pozostał Bytom, Gliwice i Racibórz.

Wschodnia granica została ukształtowana po wygranej wojnie 1920 r., w wyniku ryskiego traktatu pokojowego. Duża część przedrozbiorowego terytorium Polski pozostała poza jej granicami. Ustalenie granicy z Czechami również nie odbyło się pokojowo. We wszystkich działaniach na rzecz ustalenia granic Rzeczypospolitej duże zasługi miała Polska Organizacja Wojskowa, szczególnie w przygotowaniu i przeprowadzeniu powstań Wielkopolskiego i Śląskich.

Odbudowane państwo polskie liczyło 27 mln. mieszkańców oraz obejmowało 388 400 km². Mniejszości narodowe stanowiły 31%, co bardzo utrudniło scalanie ziem przez ponad 100 lat rządzonych według praw zaborców.

Od początku bieżącego roku przypominamy na łamach Przeglądu Technicznego działania inżynierów w II RP i to nie tylko te w obszarze nauki, techniki i gospodarki, ale także polityki (M.M. Drozdowski „Rzeczypospolita Inżynierska w pierwszych latach Niepodległości 1918-1922”, PT 1’18; 2-3’18; 4’18). Rozpoczęliśmy także publikację wybranych przez nas dat z Jubileuszu 100-lecia.

FSNT-NOT zaplanowała bogate obchody wielkiego jubileuszu stulecia. Uznaliśmy za ważne spopularyzowanie działalności inżynierów, dzięki której II RP niezwykle szybko nadrabiała zapóźnienia cywilizacyjne. W wielu dziedzinach osiągnęliśmy niebywałe sukcesy. Oprócz powszechnie znanych przykładów dokonań polskich inżynierów (budowa Gdyni, COP-u), chcemy przybliżyć osiągniecia w zbudowaniu i rozwoju przemysłu lotniczego i zbrojeniowego oraz, co bardzo ważne w scaleniu trzech zaborów. Już na początku budolwy Państwa powołano m.in.: Urząd Patentowy; Miar i Wag; Statystyczny.

O tym wszystkim będziemy przypominali na imprezach, spotkaniach organizowanych przez środowisko stowarzyszeń naukowo-technicznych, które uzyskały Patronat Narodowy Prezydenta RP oraz prawo używania logo Programu Wieloletniego „Niepodległa”.

Ewa Mańkiewicz-Cudny

Komentuje Waldemar Rukść