W numerze 24/2019

Z prof. dr hab. Henrykiem Domańskim z Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk rozmawia Irena Fober.

Powrót Górnego Śląska do Polski to proces trwający od 1918 r. aż do 22 czerwca 1922 r., kiedy miało miejsce uroczyste wkroczenie wojska polskiego do Katowic. Inspiracją do intensyfikacji działań na rzecz powrotu tej piastowskiej ziemi do macierzy było powstanie po 123 latach niewoli niepodległego Państwa Polskiego. Dodatkowo sprzyjała temu sytuacja geopolityczna po zakończeniu I wojny światowej, w której Cesarstwo Niemieckie, którego częścią od 1740 r. był Górny Śląsk, poniosło klęskę. Wówczas abdykował cesarz Wilhelm II. Wydarzenia te stworzyły polityczną podstawę dla wykorzystania 13 punktu programu prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona, który w kwestii powojennego ładu w Europie stanowił: „Ma być utworzone niepodległe państwo polskie z wolnym i pewnym dostępem do morza, w skład którego mają wejść wszystkie terytoria zamieszkałe przez niewątpliwie polską ludność”.

prof. dr hab. inż. Józef Dubiński, czł. koresp. PAN, Główny Instytut Górnictwa

Na przełomie XIX i XX stulecia rozkwitło życie kulturalne i naukowe Lwowa. Wystarczy przywołać dynamiczny rozwój uniwersytetu od 1919 r. noszącego imię Jana Kazimierza, Akademię Rolniczą w Dublanach i oczywiście Politechnikę Lwowską. Na łamach Przeglądu Technicznego (1916) prof. Feliks Kucharzewski pisał.: Politechnika Lwowska była jedyną wyższą szkołą techniczną polską w ciągu ostatnich lat czterdziestu.

Marek Bielski

Aktywność Stowarzyszenia Techników Polskich w pierwszych dziesięcioleciach objęła głównie Warszawę, Kraków i Lwów. O Wilnie mniej wiadomo. Ale to tu właśnie Stowarzyszenie zorganizowało jedną z najlepszych uczelni technicznych w 20-leciu – Państwową Szkołę Techniczną im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.

jaz.

W czasie zaborów wielu Polaków bądź z powodów politycznych, bądź ekonomicznych, znalazło się poza krajem. Na dzieje polskiego wychodźstwa składa się z wiele historii zapisanych indywidualnymi losami i dokonaniami emigrantów.

Marek Bielski

Pomysłodawcą i inicjatorem powstania Banku Gospodarstwa Krajowego w 1924 r. był premier i minister skarbu Władysław Grabski. W ramach naprawy finansów publicznych odrodzonej Rzeczypospolitej i walki z szalejącą inflacją, której roczna stopa wynosiła w 1921 r. - 395%, 1922 r. – 509%, a w 1923 r. aż 35.715%, Grabski wprowadził 30.04.1924 r. polskiego złotego w miejsce polskiej marki. Relacja 1,8 mln marek polskich do 1 złotego przyczyniła się do opanowania hiperinflacji. Z tego powodu Grabski bywa nazywany „ojcem złotówki”.

Bronislaw Hynowski

Najpilniejsza dla odrodzonego państwa i samorządów stała się odbudowa. Należało szybko podnieść z upadku obszar zdegradowany przez zaborców, odtworzyć ludzkie siedziby i przemysł. Architekci nie przystali na bylejakość. Rozwinęli „polski styl”, co zostawiło trwały ślad w przestrzeni i wpłynęło na wyobraźnię następnych pokoleń twórców.

Zygmunt Jazukiewicz

„Przywracamy Serce Niepodległej” to tytuł wystawy, otwartej 14 września 2019 r. przed pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego na placu Jego imienia. Z tej okazji w Hotelu Europejskim odbyło się spotkanie wielu wybitnych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego stolicy, m.in. z udziałem Ewy Mańkiewicz-Cudny, prezes FSNT-NOT i redaktor naczelnej Przeglądu Technicznego. Podczas tego spotkania współpracujący z PT prof. Marian Marek Drozdowski wygłosił referat, którego skrót przedstawiamy Czytelnikom.

Wybudowany w latach 1903-1905 gmach Stowarzyszenia Techników w Warszawie był przez ponad wiek świadkiem i miejscem wielu ważnych zdarzeń nie tylko dla historii stolicy, ale i całego kraju. Zdarzeń nierozerwalnie związanych z burzliwymi dziejami działalności polskich inżynierów i techników pod zaborami, w okresie międzywojennym, podczas II wojny światowej, a także po niej. Od początku swego istnienia do dziś służy niezmiennie celom, dla których został wzniesiony.

Bronisław Hynowski

W 1918 r. w Polsce działało 35 hut szkła, pod koniec międzywojnia dwa razy więcej.

Jerzy Bojanowicz

Był jednym z najwybitniejszych i najpopularniejszych polityków okresu międzywojennego, a jednak mało się o nim pisze.

Henryk Piekut

Podczas wojny polsko-bolszewickiej Polska zdana była na import amunicji i korzystanie z niewielkich zapasów pozostawionych przez państwa zaborcze. W 1921 r. jedynym krajowym jej źródłem była niewielka wytwórnia w Łęgnowie koło Bydgoszczy, gdzie po prostu odzyskiwano ładunki ze starej amunicji. Stąd chęć konsekwentnego wcielenia projektu pełnego uniezależnienia się od konieczności zagranicznych dostaw.

Marek Bielski

W latach 50. ub. wieku, gdy zmalało zapotrzebowanie na materiały wybuchowe, w Zakładach Tworzyw Sztucznych „Pronit” w Pionkach uruchomiono produkcję cywilną, m.in. masy „Mikro” z polichlorku winylu do produkcji płyt gramofonowych na zamówienie warszawskiej wytwórni „Muza” (od 1955 r. Polskie Nagrania, które wydawały płyty z etykietą „Muza”). Recepturę opracował Instytut Chemii Organicznej w Warszawie.

boj

Jak to się stało, że w 1927 r. pudełko zapałek było o 550% droższe niż przed wielką wojną? W 20-leciu międzywojennym zapałki stały się w Polsce dobrem luksusowym. Tak bardzo kosztownym, że zapałki dzielili na czworo niemal wszyscy mieszkańcy II RP. Nie tylko ci najbiedniejsi.

Irena Fober

To właśnie rzemiosło zapewniło ciągłość, niezależność i suwerenność gospodarczą II RP. Było bardzo ważną częścią gospodarki. Rzemieślnicy szybko podjęli pracę i zintegrowali się, tworząc podstawy rozwoju odrodzonej, niepodległej Rzeczpospolitej.

Wacław Napierała, członek Zarządu Związku Rzemiosła Polskiego w Warszawie, prezes Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Gorzowie Wlkp., starszy Cechu Rzemiosł Różnych Międzychodzko–Drezdeneckich w Międzychodzie.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. zarówno polskie społeczeństwo, jak i rozproszeni po całym świecie liczni emigranci, przystąpili do odbudowy zrujnowanego kraju. Zdawali sobie bowiem sprawę, że bez szybkiej odbudowy gospodarczej, a szczególnie odbudowy i budowy nowoczesnego przemysłu, nie zapewni się stałej niepodległości młodego państwa.

Bronisław Hynowski

Dr Stephanie Kwolek urodziła się 31 lipca 1923 r. w Kensington w Pensylwanii w rodzinie polskich emigrantów. Jej rodzice – John Kwolek (nazwisko to zniekształcony „Chwałek”) i Nellie (Eleonora z domu Zajdel), mając lat kilkanaście wyemigrowali z Polski do Stanów Zjednoczonych.

if

Czym zajmowały się polskie elity na początku XX wieku? Oczywiście, walką o niepodległość Ojczyzny. Kiedy jednak tę niepodległość udało się 100 lat temu uzyskać, przyszedł czas na świętowanie – a to bez alkoholu byłoby mniej radosne.

winny maniak

Wytwórnia Broni w Radomiu jest stosunkowo mało znanym przykładem budowy przemysłu II RP. A przecież w 20-leciu międzywojennym, a potem w PRL i III RP przepracowało tam nierzadko całe swe zawodowe życie ponad 30 tys. wysoko wykwalifikowanych pracowników.

Marek Bielski

Z inż. Zbigniewem Nowińskim, prezesem spółki AGROMAX, rozmawia Henryk Piekut