Polski system finansowania projektów ekologicznych jest rozwiązaniem unikatowym w świecie. Kluczową rolę pełni w nim Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, powołany 35 lat temu w czasie obrad Okrągłego Stołu. Okazją do przypomnienia tej historii oraz podsumowania imponujących efektów działalności związanej z poprawą stanu środowiska była jubileuszowa konferencja, która odbyła się w Warszawie w połowie listopada.
Kierownictwo Narodowego Funduszu oprócz dokonań, przedstawiało również uczestnikom uroczystości plany na najbliższą przyszłość oraz programy priorytetowe, ujęte w strategii na lata 2025 – 2028.
Powołanie NFOŚiGW było decyzją przełomową w czasach kiedy troska o środowisko naturalne nie była standardem. Polska należała wówczas do najbardziej zanieczyszczonych krajów w Europie o ogromnej degradacji środowiska. Ustalenia Okrągłego Stołu w 1989 r. otworzyły drogę nie tylko do utworzenia instytucji wspierającej realizację przedsięwzięć wpływających na poprawę stanu środowiska, ale całego systemu finansowania projektów ekologicznych. W 1991 r. utworzony został Bank Ochrony Środowiska, a dwa lata później wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Znaczącą rolę w tym systemie pełnił też EkoFundusz powołany przez rząd w 1992 r. do administrowania kwotami pochodzącymi z zamiany zadłużenia Polski wobec krajów „Klubu Paryskiego” na projekty proekologiczne. Porozumienie z „Klubem Paryskim” o ekokonwersji polskiego długu zostało podpisane kilka miesięcy wcześniej.
Otwierając jubileuszową konferencję Krzysztof Bolesta, sekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska nawiązał do tych historycznych wydarzeń i powiedział – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej to unikatowa instytucja, która 35 lat temu powstała ponad podziałami, by podnosić jakość środowiska. Wdrożono wtedy zasadę – zanieczyszczający płaci i system ekokonwersji długu, co umożliwiło realizację projektów na rzecz poprawy i ochrony tego stanu. Wraz z wojewódzkimi funduszami oraz Bankiem Ochrony Środowiska zbudowano unikatowy na świecie system finansowania projektów ekologicznych, na którym wzorowały się inne kraje.
142 mld na ekologiczne projekty
NFOŚiGW wydatkował w ciągu 35 lat na przedsięwzięcia ekologiczne ponad 142 mld zł, które umożliwiły realizację inwestycji o wartości przekraczającej 300 mld zł. Pozwoliło to na wybudowanie i modernizację 89 tys. km sieci kanalizacyjnej oraz ponad 3000 oczyszczalni ścieków. Przyspieszenie tempa budowy zbiorczych systemów odprowadzania tych zanieczyszczeń nastąpiło wraz z dostosowaniem Polski do przepisów unijnych.
Projekty ze wsparciem NFOŚiGW spowodowały rocznie oszczędność prawie 11 TWh energii, ponad 5 TWh produkowanej zielonej energii oraz redukcję emisji gazów cieplarnianych o 28 mln ton CO2. Dzięki finansowemu wsparciu z Narodowego Funduszu, rocznie ok. 7,5 mln ton odpadów poddawanych jest odzyskowi, w tym również recyklingowi.
– Środki przekazane na realizację przedsięwzięć, generujących określone efekty, pokazują skalę naszego działania – kontynuowała prezentację osiągnięć w inauguracyjnym wystąpieniu Dorota Zawadzka-Stępniak, prezes NFOŚiGW. – W ramach wydatkowanych 142 mld zł. ponad 87 mld stanowiły środki własne Funduszu pochodzące głównie z kar i opłat za zanieczyszczanie środowiska. Przeznaczamy je na wspieranie projektów, które przynoszą największe efekty ekologiczne. Poza wymienionymi, znaczący udział mamy również w rozwoju elektromobilności. Ponad 600 autobusów elektrycznych i 27 tys. samochodów elektrycznych jeździe na polskich ulicach, które dofinansowaliśmy z naszych środków. Udzieliliśmy wsparcia na budowę 550 tys. przydomowych mikroinstalacji fotowoltaicznych oraz na termomodernizację 450 tys. budynków prywatnych i publicznych.
Ta statystyka nie oddaje wszystkich dokonań Narodowego Funduszu w ciągu 35 lat działalności. Było ich znacznie więcej w każdym obszarze działań na rzecz poprawy i ochrony środowiska.
Przedstawiciele samorządów, jednego z największych beneficjentów NFOŚiGW przez te wszystkie lata, podziękowali symbolicznie kierownictwu świętującej jubileusz instytucji za udzielone im wsparcie. – Jestem burmistrzem Płońska tyle samo lat ile liczy działalność naszego jubilata – zaznaczył w swojej wypowiedzi Andrzej Pietrasik. – Doświadczyliśmy wiele dobrego z Narodowego Funduszu i EkoFunduszu przy wsparciu kluczowych dla naszego miasta inwestycji za co pragnę podziękować wszystkim pracownikom, którzy się do tego przyczynili przez te trzy i pół dekady.
W swoim wystąpieniu burmistrz Pietrasik i jednocześnie członek zarządu Związku Miast Polskich, mówił o przełomowych w skali kraju i Europy inwestycjach, które Gmina Miasto Płońsk realizowała wspólnie z Funduszem. Wspominał o budowie 45-kilometrowej kanalizacji, która powstała w dwa lata, zamianie ciepłowni węglowej na elektrociepłownię i o budowie nowoczesnej instalacji służącej do segregacji odpadów, a także o wielu mniejszych inwestycjach, jak termomodernizacje, czy budowa kanalizacji deszczowych.
Do podziękowań dołączyli także Rudolf Borusiewicz ze Związku Powiatów Polskich i Stanisław Jastrzębski ze Związku Gmin Wiejskich. Na ręce prezes Doroty Zawadzkiej-Stępniak przekazali honorową statuetkę ZPP za wielomilionową pomoc w realizacji inwestycji komunalnych, najważniejszych dla samorządów. – Panorama wszystkich projektów jest tak duża, że nie sposób ich wymienić podczas tej uroczystości. Za to cenne wsparcie bardzo dziękujemy. Chronimy środowisko dla dobra ludzkości i planety. Mamy jeszcze dużo do zrobienia, bo przed nami jest wiele wyzwań, ale razem z NFOŚiGW na pewno sobie z tym poradzimy, zapewniali wdzięczni za dofinansowanie ekologicznych przedsięwzięć samorządowcy.
Strategia na lata 2025 – 2029
Transformacja energetyczna, poprawa jakości powietrza, gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) oraz ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów – to cztery filary, na których oparto zaprezentowaną uczestnikom konferencji strategię działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2025–2029. Wyliczonym celom operacyjnym mają towarzyszyć także: monitoring środowiska, ekspertyzy środowiskowe, edukacja ekologiczna, innowacyjność i adaptacja do zmiany klimatu.
– W naszej nowej strategii wskazaliśmy obszary kluczowe do osiągnięcia neutralności klimatycznej i wypełnienia prawodawstwa unijnego i krajowego w tym zakresie. Cztery priorytetowe filary uwzględniają w pełni cele Unii Europejskiej dotyczące tych wszystkich kwestii. Wspierać będziemy w ramach tych zaleceń transformację niskoemisyjną, zrównoważony rozwój i poprawę jakości środowiska w Polsce przez realizację efektywnych i skutecznych inicjatyw prośrodowiskowych – zapewniała Dorota Zawadzka-Stępniak.
Działania podejmowane w ramach priorytetu „Transformacja energetyczna” mają na celu wspieranie gospodarki niskoemisyjnej. Obejmują m.in.: ograniczenie wykorzystania surowców kopalnych, zwiększenie wykorzystania OZE, a także wsparcie rozwoju infrastruktury elektroenergetycznej i magazynowania energii. Zakłada się również poprawę efektywności energetycznej, wsparcie dla technologii sekwestracji i składowania dwutlenku węgla oraz wykorzystania biopaliw.
– Na zieloną transformację oraz poprawę jakości powietrza przewidujemy przeznaczenie ponad 80% wydatków z 13 mld zł, które Fundusz będzie miał do dyspozycji w 2025 r. – informowała prezes NFOŚiGW. – Podobny trend będzie kontynuowany w kolejnych latach. Finansować będziemy nieefektywnych źródeł ciepła, modernizację energetyczną budynków mieszkalnych, rozwój niskoemisyjnego transportu oraz promowanie instalacji, które mają wpływ na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i szkodliwych substancji do środowiska.
O wyzwaniach transformacji energetycznej w panelu poświęconym niskoemisyjnej przyszłości, dyskutowali oprócz prezes Doroty Zawadzkiej-Stępniak także dr hab. Marcin Stoczkiewicz, dyrektor Instytutu Ochrony Środowiska -PIB oraz Michał Hetmański, prezes Fundacji Instrat.
Z wypowiedzi panelistów wynikało, że środków na transformację energetyczną jest dużo, również z programów unijnych, ale potrzeby w tym zakresie znacznie przekraczają możliwości finansowe. W tej sytuacji należy dokonywać publicznego wsparcia w tych obszarach, które bez takiej pomocy nie mogłyby się rozwinąć. Dotyczy to inwestycji w sektorze energetyki, ciepłownictwa i elektromobilności, a także rozwoju gospodarki wodorowej oraz nowoczesnych rozwiązań, które powinny być wdrażane w branży energetycznej i ciepłowniczej. W ocenie dyrektora IOŚ, żeby transformacja energetyczna się udała musi być przede wszystkim sprawiedliwa i do tego należy przywiązywać szczególną wagę.
Wszystkie priorytety są ważne
W obszarze gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ) wsparcie będzie przekazywane na przedsięwzięcia związane z ograniczaniem zużycia i na odzyskiwanie surowców, zapobieganie powstawaniu odpadów, ich bezpieczną utylizację oraz rekultywację terenów zniszczonych przez działalność człowieka.
– Wsparcia finansowego wymaga również minimalizowanie skutków zmian klimatycznych oraz zwiększanie odporności ekosystemów, społeczeństwa i gospodarki na te negatywne zjawiska – wskazywała Małgorzata Szafoni, wiceprezes NFOŚ. – Można to osiągnąć dzięki planom adaptacji do zmian klimatu oraz inwestycjom w rozwój zielono-niebieskiej infrastruktury. Kolejnym kluczowym zadaniem w naszej strategii jest zapewnienie trwałości i stabilności ekosystemów, a także ochrona i odbudowa naturalnych siedlisk oraz gatunków. Podejmowane w tym zakresie czynności mają wpłynąć na powstrzymanie utraty różnorodności – tak biologicznej, jak krajobrazowej – oraz odtworzenie i wzbogacenie zasobów przyrodniczych, a także na skuteczne zarządzanie gatunkami i siedliskami.
Działania NFOŚiGW na rzecz ochrony bioróżnorodności obejmują usprawnienie zarządzania obszarami chronionymi i zrównoważone wykorzystywanie zasobów naturalnych. Monitoring środowiskowy wspiera zarządzanie jakością środowiska i zapobieganie negatywnym zjawiskom.
Fundusz promuje także kształtowanie świadomych postaw w zakresie zrównoważonego rozwoju i troski o środowisko poprzez działania edukacyjne. Wspieranie badań naukowych i ekspertyz związanych z ochroną środowiska jest jednym z istotnych elementów działalności NFOŚiGW.
Nowa czteroletnia strategia koncentruje się na maksymalizacji efektu ekologicznego, zwiększeniu efektywności zarządzania programami priorytetowymi oraz optymalizacji procesów operacyjnych i uproszczeniu procedur związanych z udzielaniem dofinansowań. Nad realizacją strategii na lata 2025 – 2029 czuwać będzie Komitet Monitorujący.
NFOŚiGW dysponując największym w Polsce potencjałem finansowym na poprawę i ochronę stanu środowiska udowodnił w ciągu tych 35 lat, że jest liderem w kreowaniu i wdrażaniu programów proekologicznych. Jubilatowi życzymy, aby z równą skutecznością realizował wszystkie zadania zapisane w nowej strategii.
Jolanta Czudak
