Jedenaście polskich uczelni utworzy centra wiedzy o dostępności lub rozszerzy działalność tych już istniejących. Na propagowanie wiedzy o dostępności oraz współpracę z otoczeniem społeczno-gospodarczym, która doprowadzi do wypracowania innowacyjnych produktów i usług w oparciu o zasady projektowania uniwersalnego, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju przeznaczy blisko 47 mln zł z programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS).
W wyniku konkursu „Centra wiedzy do dostępności” NCBR wyłoniło do realizacji 11 projektów. Średnia wartość dofinansowania to prawie 4,3 mln zł. Przedstawiciele trzech szkół wyższych, które zgłosiły najwyżej ocenione pomysły, opowiedzieli w Warszawie o konkretnych korzyściach społecznych, które przyniosą zaplanowane działania.
Kulminacyjnym punktem spotkania w NCBR było uroczyste symboliczne podpisanie umów o dofinansowanie projektów. Podpisy złożyli przedstawiciele uczelni: prof. dr hab. inż. Krzysztof Zaremba, rektor Politechniki Warszawskiej, prof. dr hab. Teresa Martyniuk, rektor Sopockiej Akademii Nauk Stosowanych, dr inż. Piotr Piela, prorektor ds. kształcenia w Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym w Szczecinieoraz prof. dr hab. Jerzy Małachowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
– Działania uczelni na rzecz szeroko rozumianej dostępności mają wpływ na cały kraj. Dzięki nim studentki i studenci ze szczególnymi potrzebami zyskują szanse na dobre wykształcenie i w przyszłości ciekawą pracę. Tworzenie i rozwijanie centrów wiedzy o dostępności, jako integralnej części uczelni, to kolejny krok na tej drodze. Dzięki temu zyskamy sieć ośrodków, które będą upowszechniać zasady projektowania uniwersalnego i dzielić się wiedzą, z której skorzystają wszyscy, w tym osoby ze szczególnymi potrzebami – powiedział dr inż. Marcin Kulasek, minister nauki i szkolnictwa wyższego.
Wsparcie projektowe realizowane przez centra wiedzy o dostępności będzie kierowane do podmiotów zainteresowanych zdobyciem lub poszerzeniem wiedzy w zakresie poprawy dostępności przestrzeni, obiektów, produktów i usług dla osób ze szczególnymi potrzebami, z uwzględnieniem zasad projektowania uniwersalnego.
Projektować z wrażliwością
Jako osoby z niepełnosprawnościami deklaruje się około 5,4 mln Polaków (2021 r.), a grupa osób ze szczególnymi potrzebami, w zależności od przyjętych kryteriów, jest jeszcze szersza – według niektórych opracowań sięga 7 mln ludzi.
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ma duże doświadczenie w zapewnianiu dostępności. W perspektywie finansowej 2014-2020 około 200 uczelni skorzystało ze środków europejskich w trzech konkursach „Uczelnia dostępna”, znosząc na własnym podwórku szereg barier utrudniających dostęp do kształcenia. Wartość tych projektów to około 690 mln zł. Centrum przeprowadziło także nabór „Projektowanie uniwersalne”, w którym szkoły wyższe realizowały 31 projektów o łącznej wartości blisko 36 mln zł, otrzymując dofinansowanie na opracowanie i wdrożenia zajęć obowiązkowych w programie studiów, obejmujących tematykę projektowania uniwersalnego.
To wtedy został również ogłoszony pierwszy, pilotażowy konkurs na utworzenie centrów wiedzy o dostępności wyspecjalizowanych w jednej z dziedzin: architektura, urbanistyka i budownictwo; transport i mobilność; cyfryzacja i komunikacja; design i przedmioty codziennego użytku; zdrowie.
– Program Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego pozwala nam kontynuować tę drogę, m.in. poprzez ponad 100 projektów realizowanych w wyniku naborów „Dostępność podmiotów szkolnictwa wyższego” i „Uczelnie coraz bardziej dostępne” – zauważył prof. dr hab. Jerzy Małachowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. – Zależy nam, aby w efekcie projektów wybranych w konkursie „Centra wiedzy o dostępności” wypracowane zostały standardy bądź wzorce produktów lub usług w zakresie dostępności i projektowania uniwersalnego w dziedzinach, w których poszczególne centra się specjalizują. Chciałbym podkreślić, że uczelnie, które skorzystają z unijnego dofinansowania, wykorzystają w tym celu nie tylko swój potencjał techniczny, ale także naukowy – dodał.
W rozstrzygniętym w tym roku naborze szkoły wyższe same wskazywały specjalizacje powstających lub rozwijanych ośrodków. Od wnioskodawców NCBR wymagało m.in. posiadania kadry, która ma udokumentowane doświadczenie i osiągnięcia związane z dostępnością, np. publikacje o zasięgu co najmniej krajowym w zakresie tematyki związanej z dostępnością (w tym projektowaniem uniwersalnym) w dziedzinie lub dziedzinach, w których centrum ma się specjalizować dzięki realizacji projektu.
Eksperci rekomendowali do dofinansowania projekty 11 szkół wyższych, o łącznej wartości około 48,4 mln zł. Są to: Politechnika Warszawska, Sopocka Akademia Nauk Stosowanych, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Uniwersytet w Siedlcach, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Politechnika Wrocławska, Collegium Verum, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie oraz Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie.
Środki z Funduszy Europejskich beneficjenci mogą przeznaczyć na utworzenie lub poszerzenie działalności istniejącego już centrum wiedzy o dostępności o obszary, które dotychczas nie były przedmiotem jego zainteresowania, współpracę z otoczeniem społeczno-gospodarczym uczelni, prowadzenie analiz dotyczących dostępności, w tym projektowania uniwersalnego, prowadzenie punktu informacyjno-konsultacyjnego dla podmiotów zewnętrznych oraz upowszechnianie zasad dostępności.
Warszawa: Centrum dostępnych rozwiązań Politechniki Warszawskiej
Na szczycie listy rankingowej, uzyskując od ekspertów oceniających wnioski 115,5 punktu, znalazł się projekt zgłoszony przez Politechnikę Warszawską pt. „Centrum Dostępnych Rozwiązań PW”. Jego celem jest rozwijanie wiedzy o dostępności i projektowaniu uniwersalnym przez poszerzenie działalności uczelnianego Centrum Projektowania Uniwersalnego o obszary transportu i urbanistyki.
– Chcemy, żeby Politechnika Warszawska była miejscem otwartym i przyjaznym dla wszystkich – niezależnie od wieku, sprawności czy też sposobu poruszania się. Chcemy też, aby nasza uczelnia była ośrodkiem, w którym osoby z różnych dziedzin – inżynierowie, urbaniści, projektanci i osoby z doświadczeniem niepełnosprawności – mogły wspólnie pracować nad tym, jak lepiej projektować otaczający nas świat oraz pomagać innym w tym zakresie – mówi prof. dr hab. inż. Iwona Grabarek, pełnomocnik rektora PW ds. osób z niepełnosprawnościami, długoletni pracownik naukowy na Wydziale Transportu. W projekcie prof. Grabarek odpowiada merytorycznie za tematykę dostępności transportu.
Centrum Dostępnych Rozwiązań pozwoli Politechnice Warszawskiej:
- Uczyć, jak projektować bez barier – studenci będą poznawać potrzeby różnych użytkowników i tworzyć rozwiązania, które są wygodne i bezpieczne dla wszystkich.
- Pomagać w ulepszaniu przestrzeni i usług – specjaliści będą sprawdzać, czy miejsca takie jak przystanki, chodniki czy strony internetowe są dostępne, a w razie potrzeby doradzą, jak je poprawić.
- Tworzyć dobre praktyki i dzielić się wiedzą – powstaną przewodniki, checklisty, proste narzędzia, które pomogą innym instytucjom i samorządom zadbać o dostępność.
- Zbudować zespół ekspertów, który będzie wspierać nie tylko uczelnię, ale i miasta – w efekcie tej współpracy zostaną wypracowane i przetestowane nowe narzędzia i rozwiązania, pomagające w zwiększeniu dostępności środowiska zbudowanego, a więc miejskiej przestrzeni i infrastruktury, w tym transportowej.
Działania w projekcie będą powiązane z wynikami badań dotyczących barier napotykanych przez odbiorców dostępności (np. osoby z niepełnosprawnością, osoby starsze, kobiety), realizowanych we współpracy z Fundacją Polska Bez Barier.
Dzięki uruchomieniu interdyscyplinarnego Centrum Dostępnych Rozwiązań możliwe będzie włączenie szerokiego grona zainteresowanych stron w działalność na rzecz dostępności środowiska, zaprojektowanego z myślą o różnych użytkownikach. W dłuższej perspektywie przełoży się to na poprawę jakości życia mieszkańców, zapewni równy dostęp do transportu zbiorowego i przestrzeni publicznej oraz przyczyni się do rozwoju społeczno-gospodarczego, sprzyjając integracji osób ze szczególnymi potrzebami w życiu społecznym.
– Stworzymy przestrzeń do testowania nowych, praktycznych pomysłów na lepszą codzienność. Większe i różnorodne grono badaczy i ekspertów będzie w stanie diagnozować i rozwiązywać problemy związane z dostępnością na różnych polach. Pozwoli to na poszerzenie działalności istniejącego już Centrum Projektowania Uniwersalnego Politechniki Warszawskiej o nowe dziedziny, nawiązanie stałej i efektywnej współpracy ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami, rozwój badań naukowych na rzecz dostępności – wylicza prof. dr hab. inż. arch. Krystyna Solarek, długoletni pracownik naukowy na Wydziale Architektury PW, odpowiedzialna w projekcie za tematykę dostępności architektonicznej. Prof. Solarek jest również członkiem Krajowej Rady Dostępności i uczestniczy w pracach Kapituły Konkursu Lider Dostępności.
Rozwój bazy osobowej i sprzętowej umożliwi również szerszą działalność informacyjno-konsultacyjną na rzecz środowiska akademickiego – studentów i pracowników Politechniki Warszawskiej, a także projektantów, specjalistów, samorządowców, urzędników, działaczy społecznych i osób ze szczególnymi potrzebami.
– Liczymy na to, że uruchomienie punktu konsultacyjno-informacyjnego oraz przeprowadzenie szerokiego wachlarza szkoleń znacząco poszerzy grono osób mających świadomość potrzeb różnych użytkowników, w tym tych ze szczególnymi potrzebami, i wesprze inżynierów w projektowaniu środowiska zbudowanego dostępnego dla wszystkich. Wszystkie te działania podejmujemy po to, żeby Politechnika Warszawska była nie tylko nowoczesna, ale też wrażliwa społecznie, czyli dostępna i inkluzywna – podkreślają przedstawicielki uczelni.
Wartość projektu „Centrum Dostępnych Rozwiązań PW” to blisko 5 mln zł, a dofinansowanie z programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego wyniesie ponad 4,8 mln zł.
Sopot: Centrum wiedzy o dostępności SANS
Zgłoszony przez Sopocką Akademię Nauk Stosowanych projekt „Centrum wiedzy o dostępności SANS w obszarze projektowanie uniwersalne w architekturze, architekturze wnętrz, architekturze krajobrazu” otrzymał od komisji oceniającej wnioski 110 punktów. Przekłada się to na drugie miejsce na liście projektów wybranych do dofinansowania.
Pomorska uczelnia od lat angażuje się w działania związane z budowaniem środowiska dostępnego i przyjaznego dla wszystkich użytkowników. Szczególne znaczenie miały dla niej w ostatnich latach dwa strategiczne projekty realizowane pod skrzydłami NCBR dzięki wsparciu Funduszy Europejskich – „Uczelnia bez barier” oraz „Projektowanie bez barier”. Efektem tych inicjatyw jest nie tylko podniesienie kompetencji kadry akademickiej, ale również trwałe wpisanie tematyki dostępności i projektowania uniwersalnego w programy studiów I i II stopnia, obejmujące architekturę, architekturę wnętrz i architekturę krajobrazu.
– Stworzenie Centrum Wiedzy o Dostępności przy naszej Akademii jest naturalnym i niezbędnym krokiem, pozwalającym na konsolidację zdobytej wiedzy i doświadczeń uczelni oraz aktywne wspieranie instytucji publicznych, projektantów, deweloperów i architektów, mających nowoczesne podejście do kształtowania przestrzeni. Mam na myśli podejście, które odchodzi od rozwiązań segregujących, zastępując je włączaniem i równym dostępem dla wszystkich – niezależnie od wieku, sprawności czy innych indywidualnych uwarunkowań – mówi prorektor ds. kształcenia i rozwoju dr Anna Szymczak, prof. SANS.
Zespół projektowy stawia na promowanie idei eliminacji barier już na etapie koncepcji i projektowania, a także na budowanie przestrzeni dostępnych, bezpiecznych i komfortowych dla wszystkich grup społecznych.
– Chcemy, żeby nasze Centrum Wiedzy o Dostępności stało się regionalnym ośrodkiem eksperckim, integrującym środowisko akademickie z otoczeniem społeczno-gospodarczym, odpowiadającym na realne potrzeby rynku oraz politykę zrównoważonego rozwoju i integracji społecznej – akcentuje prorektor Anna Szymczak, sprawująca nadzór nad realizacją projektu.
Centrum przyniesie korzyści zarówno dla środowiska akademickiego, jak i praktyków zajmujących się projektowaniem i zagospodarowaniem przestrzeni. Zmiany mają być odczuwalne na kilku płaszczyznach:
- Podniesienie kwalifikacji projektantów i decydentów – architekci, projektanci wnętrz, architekci krajobrazu, deweloperzy oraz przedstawiciele instytucji publicznych zyskają dostęp do specjalistycznej wiedzy, narzędzi i wsparcia eksperckiego w zakresie projektowania uniwersalnego.
- Minimalizacja barier w przestrzeni publicznej i prywatnej – projektowanie –
już na etapie koncepcji – z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami, seniorów czy osób o ograniczonej mobilności pozwoli uniknąć kosztownych korekt i eliminacji barier w przyszłości.
- Wzmocnienie pozycji uczelni jako lidera innowacji społecznych – SANS stanie się centrum kompetencyjnym w zakresie dostępności, co wpłynie na rozwój badań, publikacji oraz praktycznego wdrażania standardów dostępności w regionie i kraju.
- Odpowiedź na zapotrzebowanie rynku — badania prowadzone we współpracy ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich (SARP) Oddział Wybrzeże w Gdańsku wyraźnie wskazują na rosnące zainteresowanie i potrzebę wsparcia w projektowaniu przestrzeni dostępnych dla wszystkich. Centrum będzie pełnić rolę pomostu między środowiskiem akademickim a praktyką gospodarczą.
Realizacja projektu przy współfinansowaniu z Funduszy Europejskich w wysokości ponad 4,8 mln zł umożliwi osiągnięcie konkretnych, mierzalnych i trwałych rezultatów. Powstanie punkt informacyjno-konsultacyjny, z którego będą mogli korzystać projektanci, deweloperzy, architekci, przedstawiciele administracji publicznej oraz podmioty zainteresowane tematyką dostępności i projektowania uniwersalnego. Zostaną wypracowane standardy lub wzorce dotyczące architektury, wnętrz i krajobrazu, bazujące na zasadach projektowania uniwersalnego, z wykorzystaniem potencjału techniczno-naukowego uczelni. Będą to praktyczne, możliwe do wdrożenia modele produktów, usług i przestrzeni.
Specjaliści opracują i wdrożą system certyfikacji „Dostępne dla Wszystkich”. Będzie on podpowiedzią, które spośród produktów, przestrzeni i usług spełniają standardy projektowania uniwersalnego. Narzędzie to pozwoli promować najlepsze praktyki i będzie motywować do tworzenia środowiska bez barier.
Zespół projektowy planuje również stworzenie realistycznych scenariuszy do symulatora wirtualnej rzeczywistości, które umożliwią odczuwanie doświadczeń osób poruszających się na wózkach inwalidzkich w przestrzeniach zabytkowych czy znajdujących się nad wodą. Narzędzie to będzie służyć edukacji projektantów i decydentów, umożliwiając im lepsze zrozumienie barier, z jakimi mierzą się różne grupy użytkowników.
Inne ciekawe działanie to „warsztaty empatyzujące” dla młodzieży. Będą to zajęcia praktyczne, rozwijające zrozumienie dla osób z niepełnosprawnościami. Młodzi ludzie poznają wyzwania, z jakimi borykają się osoby z ograniczoną mobilnością, co przełoży się na kształtowanie postaw otwartości i wrażliwości społecznej. Wątek edukacyjny uzupełnią materiały informacyjne promujące ideę dostępności i projektowania uniwersalnego, skierowane do różnych grup społecznych – od młodzieży, przez projektantów, po decydentów i inwestorów.
– Nie mam wątpliwości, że projekt przyczyni się do trwałej zmiany w podejściu do projektowania przestrzeni — zorientowanego na równość, dostępność i inkluzywność. Centrum Wiedzy o Dostępności SANS stanie się ważnym ośrodkiem wsparcia merytorycznego i praktycznego, wpisując się w cele polityki społecznej, strategii rozwoju uczelni oraz oczekiwania społeczne – zaznacza dr Anna Szymczak, prof. SANS.
Szczecin: Innowatorium Dostępności Miast
106 punktów i trzecie miejsce wśród najwyżej ocenionych wniosków otrzymał projekt pt. „Innowatorium Dostępności Miast (IDM)”. Umowa zawarta między Zachodniopomorskim Uniwersytetem Technologicznym w Szczecinie i Narodowym Centrum Badań i Rozwoju przewiduje dofinansowanie z programu FERS w wysokości ponad 4,8 mln zł. Na co zostaną przeznaczone te pieniądze?
– Zgodnie z przyjętą misją „Technologie miejskie w służbie człowiekowi” zależy nam, aby przy naszym uniwersytecie powstało i działało Innowatorium Dostępności Miast. Ośrodek ten ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju wiedzy, świadomości i innowacji w zakresie dostępności oraz projektowania uniwersalnego – mówi dr hab. inż. arch. Adam Zwoliński, prof. ZUT, kierownik projektu.
Utworzenie nowej jednostki umożliwi kontynuację i rozwinięcie dotychczasowej działalności naukowo-dydaktycznej i osiągnięć ZUT w obszarze dostępności. Są one oparte m.in. na doświadczeniach zespołu Symulatorium Dostępności w ramach projektów „Akademia Kształtowania Przestrzeni Dostępnej” oraz „Uniwersyteckie Centrum Wiedzy o Dostępności w Szczecinie”. Działania te były realizowane w ramach konkursów ogłoszonych przez NCBR w programie Wiedza Edukacja Rozwój.
Innowatorium Dostępności Miast skupi się na obszarze urbanistyki i technologii miejskich. Będzie nawiązywać do idei inteligentnych miast skoncentrowanych na człowieku (ang. Human Smart Cities). Dzięki IDM:
- Zostanie utworzone Centrum Wiedzy o Dostępności, które będzie integrować działania naukowo-rozwojowe oraz upowszechniające wiedzę o dostępności w przestrzeni miejskiej.
- Powstanie sala doświadczalna z wyposażeniem specjalistycznym, np. sprzętem Eye-tracker umożliwiającym śledzenie ruchu oka w celu analizy reakcji użytkownika na określone bodźce.
- Realizowane będą innowacyjne projekty technologiczne i urbanistyczne.
- Wzrośnie świadomość społeczna i kompetencje w zakresie projektowania uniwersalnego poprzez szkolenia, kampanie informacyjne, podcasty, konferencje i publikacje.
- IDM stanie się miejscem konsultacji i wsparcia dla mieszkańców, specjalistów, jednostek samorządu terytorialnego oraz instytucji publicznych.
Ośrodek będzie się specjalizował w interdyscyplinarnym podejściu do dostępności – łącząc architekturę, urbanistykę, nowe technologie i edukację. Istotą jego działalności będzie nie tylko rozwój innowacyjnych rozwiązań dla osób z niepełnosprawnościami, ale także kształtowanie nowoczesnego, włączającego społeczeństwa miejskiego.
– Realizując projekt „Innowatorium Dostępności Miast (IDM)” przy wsparciu Funduszy Europejskich, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie dąży do wypracowania konkretnych efektów mających wpływ na dostępność zarówno w wymiarze społecznym, edukacyjnym, jak i technologicznym. Doświadczenia realizacji poprzednich projektów dostępnościowych wskazały, że połączenie misji edukacyjno-świadomościowej z pracami wdrożeniowymi i naukowo-badawczymi na rzecz dostępności jest ogromnym potencjałem i potrzebą rozwoju w obszarze rozwoju miast i przestrzeni dla człowieka – wskazuje dr inż. arch. Katarzyna Krasowska, asystent kierownika projektu IDM.
Co się zmieni w wyniku zapoczątkowanych działań? Poza utworzeniem i funkcjonowaniem wspomnianego już Centrum Wiedzy o Dostępności (IDM), zespół projektowy przewiduje około 30 inicjatyw edukacyjno-świadomościowych, takich jak szkolenia, webinary, kampanie informacyjne, podcasty, konferencje i publikacje. Ich celem jest wzrost świadomości i wiedzy społeczeństwa o dostępności i projektowaniu uniwersalnym.
Specjalistom nie brakuje pomysłów na to, jak zwiększyć zaangażowanie społeczności lokalnej i jednostek samorządu terytorialnego na rzecz dostępności. Pomoże w tym m.in. prowadzenie punktu informacyjno-konsultacyjnego oraz wspólne działania wdrożeniowe w miastach, np. w Kołobrzegu.
ZUT przewiduje także wdrożenie szeregu innowacyjnych rozwiązań wspierających osoby ze szczególnymi potrzebami. To m.in.: system nawigacji miejskiej bez barier, robopies – asystent dla osób niewidomych, aplikacja do audytu dostępności plaż, system komunikacji białej laski czy standardy dostępności miast uzdrowiskowych. Wyposażenie Innowatorium Dostęności Miast w nowoczesny sprzęt i narzędzia badawcze pomoże zarazem we wzmocnieniu kompetencji uczelni w zakresie badań i kształcenia związanych z dostępnością.
Kolejne działania to inicjatywy naukowo-rozwojowe ukierunkowane na tworzenie produktów i usług dostępnych. Ich realizacja ma się odbywać dzięki współpracy ze środowiskiem społeczno-gospodarczym. Poprawie dostępności miejskiej infrastruktury publicznej służyć będzie analiza i wdrażanie rozwiązań zgodnych z zasadami projektowania uniwersalnego, w tym przygotowanie podręczników dobrych praktyk.
– Ostatecznym celem naszego projektu jest trwała zmiana jakościowa w podejściu do kształtowania przestrzeni miejskich – tak, aby były one przyjazne, bezpieczne i dostępne dla wszystkich mieszkańców, niezależnie od ich sprawności – konkluduje kierownik projektu.
- Szczegóły konkursu „Centra wiedzy o dostępności”: Centra wiedzy o dostępności – Narodowe Centrum Badań i Rozwoju – Portal Gov.pl
- Nabór na ekspertki i ekspertów programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego: Ekspertki i eksperci programu FERS poszukiwani – Narodowe Centrum Badań i Rozwoju – Portal Gov.pl
