Politechnika Warszawska, jedna z najstarszych i największych uczelni technicznych w Polsce, w 2026 r. obchodzić będzie jubileusz dwustulecia. Jej inżynierowie i profesorowie przez 200 lat pełnili kluczową rolę w rozwoju nauki i gospodarki kraju – przez czasy pionierów techniki, poprzez wojny i odbudowę, aż po współczesne osiągnięcia o światowym znaczeniu.
Gmach Główny Politechniki Warszawskiej (fot. Politechnika Warszawska)
OD SZKOŁY PRZYGOTOWAWCZEJ DO POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ (1826–1915)
Próbę utworzenia polskiej uczelni technicznej podjęto już na początku XIX w. Inicjatorem przedsięwzięcia był Stanisław Staszic, członek Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wybitny uczony i działacz oświatowy, który dostrzegł potrzebę kształcenia kadr inżynierskich w kraju. Postęp techniczny sprawił, że w lutym 1816 r. władze Królestwa Polskiego zdecydowały o powołaniu w Kielcach Szkoły Akademiczno-Górniczej – pierwszej w Polsce wyższej uczelni technicznej. Staraniom Staszica zawdzięczamy także utworzenie w Warszawie, w 1826 r. Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego.
4 stycznia w Pałacu Kazimierzowskim odbyła się uroczystość jej otwarcia, podczas którego Stanisław Staszic, autor programu nauczania, wygłosił mowę inauguracyjną. Początki szkolnictwa technicznego w Warszawie upatrywane są właśnie w tej dacie. Dyrektorem Szkoły został matematyk Kajetan Garbiński. W 1831 r. Szkołę zamknięto w ramach represji związanych z Powstaniem Listopadowym. W efekcie przez dziesięciolecia na ziemiach polskich brakowało wyspecjalizowanej uczelni wyższej kształcącej inżynierów, a młodzi Polacy po wykształcenie techniczne, wyjeżdżali na zagraniczne uczelnie.
Pod koniec XIX w., wraz z potrzebą modernizacji przemysłu, pojawiła się szansa rozwoju krajowego szkolnictwa technicznego. Rosyjski minister finansów, hr. Siergiej Witte, zainicjował powstanie trzech politechnik: w Petersburgu, Warszawie i Kijowie. Inicjatywa zyskała poparcie warszawskich środowisk gospodarczych i intelektualnych, reprezentowanych przez Kazimierza Obrębowicza. W rezultacie, jesienią 1898 r. za zgodą cara Mikołaja II otwarto w Warszawie Instytut Politechniczny. Nauka prowadzona była w języku rosyjskim na trzech wydziałach: Mechanicznym, Chemicznym oraz Inżynieryjno-Budowlanym. W 1903 r. dołączył Wydział Górniczy. Przełom nastąpił w 1915 r., gdy wybuch I wojny światowej umożliwił wprowadzenie nauczania w języku polskim i szerszy dostęp dla utalentowanej młodzieży. Pierwszym rektorem został inżynier Zygmunt Straszewicz. Od tego momentu rozpoczyna się nieprzerwany okres działalności Politechniki Warszawskiej. Dzień pierwszej polskiej inauguracji – 15 listopada 1915 r. został w 2005 r. ustanowiony Dniem Politechniki Warszawskiej.
OSIĄGNIĘCIA W II RZECZYPOSPOLITEJ
W dwudziestoleciu międzywojennym Politechnika Warszawska ugruntowała swoją pozycję jako główny ośrodek kształcenia inżynierów w kraju. W rozwijającej się II RP uczelnia kształciła specjalistów potrzebnych do realizacji projektów gospodarczych m.in. Centralnego Okręgu Przemysłowego, portu w Gdyni czy rozbudowy sieci kolei i elektryfikacji kraju. Szczególne zasługi w tym zakresie położył prof. Roman Podoski, autor pierwszego projektu elektryfikacji kolei, później również inicjator budowy warszawskiego metra, który przyczynił się do zwiększenia mobilności polskiego społeczeństwa. Wśród wybitnych przedstawicieli tej epoki znajduje się także prof. Mieczysław Wolfke, fizyk, rozwijający przełomowe koncepcje przesyłania obrazu na odległość, pionier badań nad telewizją i holografią. Również jego odkrycia dotyczące właściwości helu na trwałe wpisały się w dorobek światowej fizyki.
Szczególne miejsce w historii techniki zajmuje prof. Jan Czochralski, światowej sławy chemik i metalurg, który opracował metodę pomiaru szybkości krystalizacji metali zwanej metodą Czochralskiego. Jej zastosowanie do produkcji monokryształu krzemu doprowadziło do światowej rewolucji w elektronice i produkcji półprzewodników. Do jego dorobku należy opracowanie tzw. metalu B – stopu o wybitnych właściwościach ślizgowych. Uhonorowany w Panteonie Wynalazców i Odkrywców Polskich, stał się jednym z najczęściej cytowanych polskich uczonych w światowej literaturze technicznej. W 2019 r. „ojciec światowej elektroniki”, został wyróżniony kamieniem milowym IEEE Milestone.
W dziedzinie inżynierii budowlanej wymienić należy prof. Stefana Bryłę, konstruktora, pioniera światowego spawalnictwa, którego dziełem był m.in. pierwszy na świecie most o konstrukcji spawanej na rzece Słudwi (1929 r.). Profesor miał znaczący wkład w kształtowanie architektury stolicy, projektując m.in. legendarny Prudential, który w tym czasie był jednym z najwyższych w Europie. W gronie naukowych autorytetów związanych z Politechniką Warszawską znajdują się również prof. Ignacy Mościcki, budowniczy polskiego przemysłu chemicznego i Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, dwukrotny doktor honoris causa PW czy prof. Karol Adamiecki, prekursor współczesnych nauk o zarządzaniu.
II WOJNA ŚWIATOWA, LATA ODBUDOWY I ROZWOJU
W czasie II wojny światowej Politechnika została zmuszona do zawieszenia działalności. W jej miejscu utworzono Państwową Wyższą Szkołę Techniczną. Równolegle rozpoczęto działalność konspiracyjną w ramach tajnego nauczania, umożliwiającą zachowanie ciągłości kształcenia oraz realizowanie badań na potrzeby Polskiego Państwa Podziemnego. W trudnych warunkach wykształcono ok. 200 inżynierów. Wśród wybitnych postaci Politechniki tego okresu wyróżnia się prof. Janusz Groszkowski – specjalista w dziedzinie elektrotechniki i radiotechniki, twórca podstaw elektroniki oraz polski kandydat do Nagrody Nobla. W czasie wojny jego wiedza przyczyniła się do rozszyfrowania systemów sterujących pocisków V-1 i V-2 oraz opracowania konstrukcji radaru. Po wojnie prof. Groszkowski został m.in. Prezesem Polskiej Akademii Nauk.
Lata powojenne przyniosły odbudowę zniszczonego kampusu uczelni. Po włączeniu do Politechniki Szkoły Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w 1951 r., funkcjonowało już 15 wydziałów. W latach 60. XX w. absolwent PW, prof. Mieczysław Bekker – twórca terramechaniki, w ramach współpracy z NASA kierował pracami nad pierwszym pojazdem księżycowym (LRV) w misji Apollo 15. W kwietniu 1967 r. Politechnika zainaugurowała działalność swojej Filii w Płocku. Rozbudowa infrastruktury i rosnący potencjał naukowo-badawczy sprawiły, że jeszcze przed transformacją 1989 r. uczelnia pełniła rolę kluczowego ośrodka wspierającego strategiczne sektory przemysłu. Z wiedzy jej pracowników korzystał m.in. przemysł motoryzacyjny. W 1975 r. Politechnika podpisała porozumienia o współpracy z Fabryką Samochodów Osobowych (FSO).
WSPÓŁCZESNE WYZWANIA I SUKCESY (1990–2026)
W 1991 r. utworzono Szkołę Biznesu PW – wspólne przedsięwzięcie trzech europejskich uczelni: London Business School, HEC Paris oraz Norwegian School of Economics. Symbolem osiągnięć Kół Naukowych PW stało się wysłanie w kosmos w 2012 r. pierwszego polskiego, sztucznego satelity PW-Sat, zbudowanego w Studenckim Kole Astronautycznym pod opieką prof. Piotra Wolańskiego – autorytetu w obszarze silników, spalania, napędów lotniczych i kosmicznych. W 2020 r. zainicjowano program „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”, do którego Politechnika przystąpiła w ramach konkursu MNiSW, znajdując się w gronie 10 najlepszych polskich uczelni badawczych. W 2020 r. uczelnia dołączyła do grona Uniwersytetów Europejskich konsorcjum ENHANCE (European Universities of Technology Alliance). Do roku 2020 r. powstało także kilka nowych obiektów m.in. Centrum Zaawansowanych Materiałów i Technologii (CEZAMAT), działających w obszarze high-tech.
W 2023 r. Politechnika uzyskała pozytywną międzynarodową ocenę European University Association – Institutional Evaluation Programme (EUA – IEP). Uczelni przysługuje także prawo posługiwania się logo HR Excellance in Research za działania podjęte na rzecz pracowników naukowych. Wśród priorytetowych obszarów badawczych znajdują się: technologie fotoniczne, sztuczna inteligencja i robotyka, cyberbezpieczeństwo i analiza danych, biotechnologia i inżynieria biomedyczna, technologie materiałowe, fizyka wysokich energii i technika eksperymentu, konwersja i magazynowanie energii.
Politechnika Warszawska na 20 wydziałach i 174 kierunkach kształci ponad 20 tys. osób. W latach 2018-2024 uczelnia zrealizowała 1434 granty na łączną kwotę ponad 1 720 000 000 zł. W World’s TOP 2% Scientists 2023 blisko 80 naukowców afiliowanych przy Politechnice znalazło się w zestawieniu uwzględniającym całość dorobku naukowego. 89% absolwentów w pierwszym roku po uzyskaniu dyplomu pracuje lub odbywa staż w obszarach takich jak m.in.: IT, inżynieria i projektowanie, analityka, budownictwo i geodezja.
Izabela Koptoń-Ryniec
Muzeum Politechniki Warszawskiej
