Zapewnienie mieszkańcom równych szans w dostępie do usług publicznych i poprawy jakości życia, prognozowanie zrównoważonego rozwoju z racjonalnym wykorzystaniem lokalnego potencjału oraz budowanie odporności na pogłębiające się zmiany klimatu, to tylko przykładowe wyzwania przed jakimi stoją polskie miasta i miejskie obszary funkcjonalne (MOF).
Założenia obejmujące 173 zadania zostały zapisane w rządowym programie Krajowej Polityki Miejskiej (KPM). Były one tematem seminarium zorganizowanego przez Komitet Naukowo-Techniczny FSNT-NOT Polityki Gospodarczej.
– Przyjęty przez rząd dokument KPM wpisuje się także w działania FSNT-NOT, która zrzesza 40 stowarzyszeń naukowo-technicznych i ma oddziały we wszystkich większych miastach. Nasi inżynierowie i specjaliści są tam zapraszani, jako eksperci do opiniowania różnorodnych rozwiązań i projektów, podejmowanych przez władze lokalne – podkreśliła Ewa Mańkiewicz-Cudny, prezes Federacji, rozpoczynając seminarium KPM. Jako pozarządowa organizacja ekspercka mamy duże doświadczenie w tym zakresie. Możemy służyć pomocą i włączyć się w działania implementacyjne, aby nasze małe ojczyzny coraz lepiej się rozwijały, zwiększając tym samym potencjał gospodarczy całego kraju.
Do zaprezentowania wybranych zagadnień KPM poproszono przedstawicieli: Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR), Ministerstwa Infrastruktury (MI), Ministerstwa Rozwoju i Technologii (MRiT), Instytutu Rozwoju Miast i Regionów oraz Związku Miast Polskich.
Ze strony FSNT-NOT udział wzięli działacze z Terenowych Jednostek Organizacyjnych FSNT-NOT, zainteresowani współpracą z lokalnymi środowiskami oraz redaktorzy branżowych czasopism wydawanych przez Wydawnictwo SIGMA-NOT.
<ram> Kluczowymi podmiotami oraz adresatami KPM są instytucje rządowe odpowiedzialne za programowanie kierunków rozwoju na poziomie krajowym. Natomiast głównymi partnerami w realizacji celów krajowej polityki miejskiej, powiązanych z zasadami zrównoważonego rozwoju miast i miejskich obszarów funkcjonalnych, są przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego (JST). W działania te włączone są też podmioty ze sfery pozarządowej, biznesu, nauki, kultury, organizacji zrzeszających mieszkańców, przedsiębiorców i innych interesariuszy.
W toku prowadzonych wspólnie prac nad KPM powołano grupy robocze pod auspicjami Instytutu Rozwoju Miast i Regionów. W działania te zaangażowanych było łącznie 150 ekspertów ze świata nauki, administracji rządowej, Związku Miast Polskich, samorządów i aktywistów miejskich. W czerwcu 2022 r. rząd przyjął krajową politykę miejską i od tego momentu zaczęło się przygotowywanie do fazy wdrożeniowej. Prezes Rady Ministrów powołał Radę Wykonawczą, której przewodniczy minister funduszy i polityki regionalnej. Spotkanie inauguracyjne Rady miało miejsce pod koniec czerwca br.
Wdrażanie KPM odbywa się na dwóch szczeblach -– decyzyjnym, czyli samej Rady Wykonawczej oraz roboczym. Zespół roboczy Rady Wykonawczej do spraw wdrażania krajowej polityki miejskiej został powołany 5 września. <ram>
ZAŁOŻENIA i WYZWANIA
Krajowa polityka miejska ma spełniać kilka funkcji, zaznaczył we wprowadzającej prezentacji Daniel Wąsik, naczelnik Wydziału Polityki Miejskiej w Departamencie Strategii (MFiPR). Podstawowym celem tego dokumentu jest tworzenie takich warunków dla miast, aby mogły się rozwijać w sposób zrównoważony, oferując mieszkańcom wysoką jakość życia. Miasta i powiązane z nimi funkcjonalnie obszary miejskie i wiejskie, pełnić będą coraz bardziej ważną rolę w rozwoju społeczno-gospodarczym i przestrzennym regionów w najbliższych latach. Ich wzajemne relacje i współpraca decydować będą o przewadze konkurencyjnej obszarów miejskich. Krajowa polityka miejska, która pełni rolę służebną wobec władz samorządowych i społeczności lokalnych, ma niwelować bariery organizacyjne, prawne i legislacyjne na drodze do zrównoważonego rozwoju.
Wizja rozwoju polskich miast i obszarów funkcjonalnych nawiązuje do 6 celów KPM. Jednym z podstawowych jest budowanie miast kompaktowych, wykorzystujących w sposób efektywny swoje zasoby przestrzenne, społeczne i ekonomiczne. Kolejnym, jest koncentracja na tworzeniu miast zielonych nastawionych na poprawę jakości środowiska przyrodniczego, adaptację do zmian klimatu i odbudowę ekosystemów. Miasto produktywne oznacza z kolei, oparcie rozwoju obszarów miejskich na zdywersyfikowanej gospodarce, a miasto cyfrowe na wykorzystaniu procesów transformacji cyfrowej na rzecz wzmacniania wzajemnych relacji pomiędzy zarządzającymi obszarem miejskim, lokalną społecznością i przedsiębiorcami. Ostatnie cele wiążą się z tworzeniem warunków w przestrzeni miejskiej dostępnych dla każdego, niwelujących wykluczenia oraz zapewniających partnerską współpracą między instytucjami, organizacjami i mieszkańcami.
Rozlewanie się miast poza granice administracyjne pociąga za sobą wysokie koszty ekonomiczne, społeczne, środowiskowe, dlatego przewidziano wiele zadań, które mają doprowadzić do poprawy systemu planowania przestrzennego w Polsce. Kolejne wyzwania obejmują poprawę zdolności inwestycyjnej miast, przyspieszenie tempa transformacji cyfrowej oraz wzmocnienie współpracy samorządowej w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych. Bardzo ważne jest także przeciwdziałanie negatywnym skutkom zmian klimatu i poprawa środowiska przyrodniczego w miastach, nastawiona m.in. na realizację błękitno-zielonej infrastruktury i zwalczanie tzw. betonozy. Niezbędne są też zmiany w systemie mobilności i bezpieczeństwa ruchu w mieście oraz w obszarze funkcjonalnym, wymagające budowania zintegrowanych sieci transportu publicznego pod kątem technologicznym, cyfrowym i organizacyjnym.
W KPM ujęto zadania dotyczące większego wykorzystania potencjału społecznego oraz poprawę dostępności mieszkaniowej, jednego z większych problemów w kraju. Efektywniejsza współpraca gmin oraz sektora prywatnego może w ocenie ekspertów, przytoczonej przez Daniela Wąsika z MFiPR, doprowadzić do rozwoju komunalnego i społecznego budownictwa mieszkaniowego. Zwiększanie zasobu mieszkań na rynku prywatnym, komunalnym i socjalnym nie może jednak przyczyniać się do tworzenia biednych stref miasta, przypominających getta, aby nie stygmatyzować mieszkańców.
ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE
Krajowa polityka miejska obejmuje rozwiązania kompleksowe i wielowątkowe, w realizację, których włączonych jest 17 resorów. Koordynatorem integracji systemów planowania przestrzennego zajmuje się Ministerstwo Rozwoju i Technologii (MRiT). Zastępca dyrektora Departamentu Planowania Przestrzennego w tym resorcie Łukasz Marciniak, przedstawił powody wprowadzenia zmian w ustawie o systemie planowania i zagospodarowania przestrzennego. – Wspólnie z MFiPR pracowaliśmy nad spójnością dwóch systemów planowania społeczno-gospodarczego i planowania przestrzennego. Na terenach wokół dużych miast następuje suburbanizacja. Miasta się rozlewają poza swój obszar administracyjny. Tworzy się gęsta zabudowa w tzw. obwarzanku, dlatego wymagało to prawnych uregulowań.
W ustawie o samorządzie gminnym wprowadzono obowiązek opracowywania strategii rozwoju gminy, który wejdzie w życie od początku 2026 r. Strategia będzie przedstawiała politykę przestrzenną gminy i cele strategiczne. Plany ogólne stracą wówczas swoją dotychczasową moc.
– Zależy nam, żeby dokument strategiczny nie przesądzał o konkretach, tylko pokazywał cele i kierunki rozwoju, bez wprowadzania rozwiązań, tak jak ma to miejsce obecnie w studium gminnym – podkreślał Łukasz Marciniak.
Plan ogólny będzie podstawą prawną wyłącznie do decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Decyzje dotyczące lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz plan miejscowy, też będą w pewien sposób powiązane z planem ogólnym, nie będzie jednak podstawą do jakichkolwiek pozwoleń na budowę.
PROCEDURY TRANSPORTOWE
Z planowaniem przestrzennym powiązany jest ściśle transport publiczny, który jest ważną częścią KPM. Nad konkretnymi wyzwaniami dotyczącymi zrównoważonej mobilność miejskiej pracowali wspólnie specjaliści z Ministerstwa Infrastruktury, Ministerstwa Rozwoju i Technologii, Instytutu Rozwoju Miast i Regionów oraz organizacji miejskich. O działaniach tych, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu europejskich zaleceń na rzecz zrównoważonego transportu mówiła Maria Perkuszewska, pełnomocnik ministra infrastruktury ds. planów zrównoważonej mobilności miejskiej.
– Spośród 173 zdań ujętych w planie implementacyjnym KPM, około 100 realizowanych jest przez nasz resort i MRiT. Włączając w to jeszcze Ministerstwo Klimatu i Środowiska, mamy do wykonania 75% projektów całej krajowej polityki miejskiej. To pokazuje z jak potężnym wyzwaniem musimy się zmierzyć. Wychodzimy, bowiem poza granice administracyjne danego miasta i obejmujemy naszymi działaniami cały miejski obszar funkcjonalny, bez względu na to jak on jest zdefiniowany.
Komisja Europejska zapowiedziała wydanie zaleceń dla państw członkowskich, dotyczących wspierania tworzenia przez miasto planów zrównoważonej mobilności miejskiej. Te zalecenia wyszły w tym roku w marcu i zawierają wiele propozycji dotyczących współpracy między rządem a samorządem. Najpierw trzeba zdiagnozować problemy, a potem przygotowany dokument w zakresie dostępności transportowej, poddać społecznym konsultacjom. Żaden obszar funkcjonalny nie dostanie pieniędzy unijnych na projekt transportowy, jeżeli nie opracuje planu zrównoważonej mobilności miejskiej. – Miasta wojewódzkie powyżej 100 000 mieszkańców mają deadline na opracowanie tego planu do końca 2025 r., co jest raczej niemożliwe. Mniejsze jednostki nie muszą go przygotowywać, mogą mieć inne dokumenty.
JAK WDROŻYĆ
Najważniejszym elementem wdrożenia KPM jest plan implementacyjny, który przedstawiła Aleksandra Jadach-Sepioło, zastępca dyrektora Instytutu Rozwoju Miast i Regionów. Wskazała na kwestie regulacyjne, organizacyjne, zasady finansowania, dostępne instrumenty finansowe oraz kwestie wymagające pogłębionych analiz technicznych. W te działania, których jest niemało w planie implementacji, mogliby się włączyć z pewnością także eksperci FSNT NOT, integrujący wiele środowisk technicznych.
Plan implementacyjny jest to przełożenie KPM na harmonogram i określenie podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie danej rekomendacji oraz za przyjęcie horyzontu czasowego do 2030 r. Był on również uzgadniany z resortami i został przyjęty przez Radę Wykonawczą podczas posiedzenia inauguracyjnego. Ten plan zakłada również monitoring wdrażania poszczególnych działań oraz otoczenia społeczno-gospodarczego, w jakim się znajdujemy. Wraz z wykazem zadań, które mają doprowadzić do oczekiwanego efektu zamieszczony jest na stronach MFiPR.
W pierwszym kwartale 2024 r. informacja o etapie wdrażania krajowej polityki miejskiej i planu implementacji przedstawiona zostanie Radzie Ministrów, poinformowała Jadach-Sepioło.
SAMORZĄDOWCY POPIERAJĄ
– Nasz związek, który reprezentuje łącznie 350 dużych i mniejszych miast poparł przyjęty przez rząd dokument, który w sposób kompleksowy reguluje zagadnienia krajowej polityki miejskiej – zapewnił Tomasz Potkański, zastępca Dyrektora Biura Związku Miast Polskich. – Doceniamy, że jest to próba wypracowania zintegrowanego podejścia do samorządów miejskich, czyli tych centrów rozwoju i dostarczenia usług publicznych. Rozwój miast i gmin oraz funkcjonalnych obszarów miejskich i gminnych stanowi połączony organizm i KPM słusznie to definiuje, wyznaczając ściśle określone zadania dla poszczególnych resortów.
Po dokonanych prezentacjach uczestnicy seminarium podzielili się uwagami na temat KPM oraz planu jej implementacji. W podsumowaniu seminarium prof. Stefan Góralczyk stwierdził, że jest jeszcze sporo niewyjaśnionych spraw od strony legislacyjnej i finansowej, które należy rozwiązać, aby ten dokument spełniał pokładane w nim oczekiwania. Eksperci z FSNT NOT są gotowi do pojęcia współpracy z resortami zaangażowanymi w realizację KPM.
Jolanta Czudak
