Utworzenie Muzeum Techniki na ziemiach polskich poprzedziły organizacje wystaw przemysłowych. Pierwszą wystawę rolniczo-przemysłową w Królestwie zorganizowano w 1821 r.
Wystawa była swoistego rodzju podsumowaniem zmian jakie zaszły na tych ziemiach po ustawach Staszica, Mostowskiego i Lubeckiego. Nie miała ona zasięgu międzynarodowego, ale cieszyła się dużym zainteresowaniem –175 wystawców reprezentowało najróżniejsze branże. Kolejne wystawy z dużym sukcesem zorganizowano w latach: 1823, 1825 i 1828 r. Następne też nie potwierdzały systematyczności – organizowano je w różnych odstępach czasowych: 1838, 1841, 1845, 1857, 1860 i 1867.
Największe zmiany przemysłowe na ziemiach polskich nastąpiły dopiero w II połowie XIX w. Wtedy pojawiły się maszyny narzędziowe, a maszyny parowe zapewniły modernizację wielu zakładów produkcyjnych. Produkcja fabryczna zaczęła zdobywać rynek, ale w dalszym ciągu istniała oraz rozwijała się produkcja manufakturowa i rzemieślnicza. W XIX w. coraz powszechniejsze stały się wystawy przemysłowe – początkowo niewielkie, regionalne lub krajowe, z czasem przeradzały się w tzw. „Wystawy światowe”, które umożliwiały zademonstrowanie na arenie międzynarodowej wytwórczości poszczególnych krajów. Organizowane przez najbardziej uprzemysłowione kraje przyciągały przedstawicieli różnych dziedzin produkcyjnych, wystawców z najróżniejszych krajów świata, ale i odwiedzających, którzy chcieli podpatrzeć konkretne wzorce lub zaspokoić ciekawość.
Wzór takiej wystawy zaprezentowała w 1851 r. Wielka Brytania organizując w Londynie Wielką Wystawę Przemysłu Wszystkich Narodów. W dużym pawilonie, zbudowanym w duchu ówczesnej architektury, prezentowano: najnowsze maszyny produkcyjne, wynalazki i ciekawostki oraz produkty wysokiej jakości. Wystawa czynna była kilka miesięcy i odwiedziły ją tłumy gości z Europy i świata. Za tym przykładem w latach kolejnych poszły Paryż i Filadelfia. Dużym zainteresowaniem cieszyły się także wystawy zagraniczne, na które polscy producenci wysyłali swoje wyroby, w: Londynie (1857), Paryżu (1867, 1878), Wiedniu (1873), Filadelfii (1876), Petersburgu (1840, 1861, 1870), Moskwie (1844, 1853, 1865, 1872, 1881) i Lwowie (1877) (Dziennik dla Wszystkich i Anonsowy, 1885, nr 122, s. 5). Wystawy te miały wiele atutów, ale i pewne istotne wady. Tylko wielcy przedsiębiorcy mieli szansę zaprezentowania się na nich (ze względów na koszt udziału). Nie mogli sobie na to pozwolić średni i drobni wytwórcy, których w dalszym ciągu było najwięcej w przemyśle krajowym.
Wystawy, zarówno krajowe jak i międzynarodowe, dawały możliwość „podpatrzenia” sposobu wytwarzania produktów, ale nie były nastawione na edukację odwiedzających. Nie można było poznać: technik produkcji, maszyn do wytwarzania, wykorzystywanych materiałów i umiejętności, a jedynie produkt końcowy i rodzaj używanych maszyn – bez bliższego poznania technologii. Przy okazji organizacji wystawy rolniczej w Warszawie (wrzesień 1874 r.), która zgromadziła bardzo liczne grono odwiedzających, organizatorzy w jednym z odczytów postanowili poruszyć zagadnienie utworzenia „Muzeum Przemysłowego”. Odczyt ten wzbudził duże zainteresowanie, bo przekazano w nim więcej konkretnych informacji o instytucji dotychczas tajemniczej, o której mówiono już od wielu lat (Gazeta Handlowa, 1874, nr 222). Nadrzędną rolą „Muzeum” miało być edukowanie z wykorzystaniem zgromadzonych obiektów (muzealiów).
Muzea XIX-wieczne były niezwykle cenionymi i poważnymi jednostkami, wręcz naukowymi, które stawiały sobie za główny cel dydaktykę – kształcenie zwiedzających poprzez: wystawy, pokazy, warsztaty, odczyty. Były to instytucje wszechstronne, gdyż oprócz wystaw i zbiorów prowadziły: biblioteki, pracownie badawcze, organizowały liczne szkolenia i warsztaty. Wielu pracowników muzeum było badaczami najróżniejszych dziedzin. Inspiracji szukano zagranicą, np. londyńskie Science Museum, paryskie Conservatoire National Des Arts et Metiers, czy późniejsze Deutsches Muzeum w Monachium. Ich podstawowym zadaniem nie było zbieranie eksponatów ukazujących inżynieryjny geniusz minionych pokoleń, lecz obrazujących aktualny stan przemysłu szeroko rozumianego.
Dopiero po wielu latach prac przygotowawczych, myśli, idee oraz plany zostały przeobrażone w działania realne. Jak odnotowała Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza, (1875, nr 35): Komitet założycielski 5 czerwca 1875 r. (z Janem Tadeuszem hr. Czartoryskim, w towarzystwie Józefa hr. Zamoyskiego, Jakuba Natansona i przy współpracy domu handlowego Hille i Dietrich) oficjalnie powołał „Muzeum Przemysłowe i Rolnicze”. Ustawa Warszawskiego Muzeum Przemysłu i Rolnictwa została zatwierdzona 19 czerwca (1-go lipca) 1875 r. Artykuł 1 tej ustawy jasno prezentował nadrzędne zadanie nowoutworzonej instytucji: Warszawskie Muzeum Przemysłowe i Rolnicze ma na celu dawać przemysłowcom i gospodarzom wiejskim możność naocznego badania przedmiotów, mających związek z rodzajem ich zajęć, tudzież zapoznawania się z ulepszonymi narzędziami i sposobami produkcji.
Oprac. Bronisław Hynowski
