Jeśli mamy na myśli i liczbę i różnorodność zachowanych podziemi to właśnie nasz kraj jest w tym względzie doprawdy wyjątkowy. Takich unikalnych obiektów posiadamy wiele nie tylko na Górnym i Dolnym Śląsku, czy w Małopolsce. Stanowią one integralną część dziedzictwa naturalnego, materialnego i kulturowego i powinny podlegać szczególnej ochronie.
Problemy ratowania, zabezpieczania i adaptacji podziemnych pomników kultury materialnej stanowią jedną z najbardziej nietypowych i wymagającej wiedzy i doświadczenia z wielu nie tylko inżynieryjnych dziedzin. A do takiego wniosku skłania zapoznanie się z metodyką kompleksowej rewitalizacji zabytkowych obiektów podziemnych i naziemnych (np. kopce) technikami górniczymi, prezentowanej w interesującej pracy naukowców z AGH, prof. Tadeusza Mikosia, prof. Antoniego Tajdusia i dr. Andrzeja Szumińskiego pt. „Fasycynujący świat zabytków podziemnych i naziemnych. Górnicy na ratunek najcenniejszych podziemi i miast.” * (Prekursorami w tej dziedzinie byli profesorowie Akademii Górnictwa w Krakowie: Antoni Sałustowicz, Kazimierz Kasiński, Jan Walewski, Zbigniew Strzelecki i Feliks Zalewski.
Wyjątkowo rozległa tematyka monografii sięga zagadnień nie tylko z dziedziny górnictwa, ale także podziemnej infrastruktury miast, problematyki architektury, historii sztuki i konserwacji zabytków. Nie można nie odnotować, że właśnie zły stan wyrobisk i tzw. pustek, był często przyczyną katastrof zabytkowych obiektów. A konieczność ich ratowania była i nadal jest sporym wyzwaniem dla polskiej nauki i techniki.
W XXI w. coraz coraz szybciej następuje destrukcja obiektów górniczych. Na kontynencie europejskim – wśród likwidowanych, nierentownych z ekonomicznego punktu widzenia kopalni, znajdują się też i te zabytkowe, którym na przestrzeni stuleci tak duża zawdzięczała gospodarka wielu państw.
W książce przedstawiono przykłady zastosowania metody mikrograwimetrycznej do lokalizacji historycznych wyrobisk podziemnych, opisano też efekty współpracy specjalistów górniczych z geodetami w zakresie pomiarów, inwentaryzacji i wizualizacji zabytkowych podziemi (m.in. stosowanie skanerów laserów w górnictwie i budownictwie).
Ciekawym wątkiem monografii są zagadnienia dotyczące turystyki podziemnej. Jej dzieje w Polsce sięgają już XV stulecia. W pracy znajdują się opisy miejsc godnych odwiedzenia w Wieliczce, Bochni, Kłodawie, Tarnowskich Górach, Krzemionkach k/Ostrowca Świętkorzyskiego, Miedziance k/Chęcin, Sztolniach Kowarskich, skansenie górniczym Sztolnia Królowa Luiza Kopalni Guido w Zabrzu, zabytkowej kopalnia Ignacy-Hoym w Rybniku, sztolni „Aurelia” w Złotoryi, Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku , starożytnej kopalni rud żelaza w Rudkach k/Nowej Słupi, starych kopalni niklu w Szklarach k/Ząbkowic Śląskich, czy sztolni w Górze Jarmuta (Szczawnica), a także podziemia kredowego w Chełmie podziemia rynku w Olkuszu oraz Grot Nagórzyckich w Tomaszowie Mazowieckim.
Prof. Józef Dubiński, dyrektor Głównego Instytutu Górnictwa, recenzent wydawniczy monografii, podkreśla zarówno jej wysokie walory merytoryczne, jak i cenną wartość przedstawianych tu inicjatyw ratowania wielowiekowego dziedzictwa materialnego. A drugi z recenzentów, prof. Tadeusz Słomka z AGH zwraca uwagę na włączanie do prac inwentaryzacyjnych i badawczych studentów podczas wakacyjnych obozów naukowych, czego efektem jest m.in. powstanie w Katedrze Geomechaniki AGH 350 prac dyplomowych, dotyczących stosowania praktycznego górniczych metod ratowania obiektów podziemnych i naziemnych.
Anonsowana monografia stanowi uzupełnienie dwóch wcześniej wydanych przez ten zespół autorski książek na powyższe tematy. W ten sposób obecnie oddane do rąk wydawnictwo stało się ostatnim ogniwem tej cennej poznawczo naukowej trylogii. Istotnym jej dopełnieniem – obok licznych zdjęć – jest zamieszczenie bibliografii obejmującej prace ogłoszone drukiem oraz te nieopublikowane, w tym ekspertyzy techniczne. Szkoda jednak, że tak pieczołowicie przygotowana pod względem naukowym i edytorskim i książka, nie zawiera jednak indeksu osobowego i rzeczowego. Do niedawna conditio sine qua non wydawnictw o charakterze naukowym. Monografia ukazała się w 80-lecie badań i doświadczeń prowadzonych w oparciu o dokumentację zgromadzoną w zbiorach archiwalnych istniejącej już od ponad stu lat Katedry Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki AGH.
Marek Bielski
*Tadeusz Mikoś, Antoni Tajduś, Andrzej Szumiński, Fascynujący świat zabytków podziemnych i naziemnych. Górnicy na ratunek najcenniejszych podziemi i miast. Wydawnictwo AGH – Centrum Badań Nawarstwień Historycznych AGH, Kraków 2019. ss. 552. ISBN 978-83-66364-27-1
