Chwalebna, coraz powszechniej utrwalana tradycja. Z okazji jubileuszu szacownych instytucji – i w wyniku ich starań – Czytelnicy otrzymują rozliczne wydawnictwa. Zbożny cel. Tym bardziej, iż książki te – zazwyczaj bardzo starannie przygotowane, także od strony czysto edytorskiej – zostają bezpłatnie udostępniane w wersji elektronicznej. Marek Bielski
Nie inaczej stało się z racji przypadającego na rok 2022 jubileuszu 70-lecia powstania Polskiej Akademii Nauk. Dzięki czemu trafia do zainteresowanych – ostrożnie z euforią, że „pod strzechy” – książka W poszukiwaniu lepszego świata. 20 opowieści o postaciach nauki, która ukazała się także w języku angielskim pod tytułem Scholars in Search of a Better World: 20 Tales from Poland.
Dziedziny, jakie uprawiali wybrani do prezentacji w książce wybitni przedstawiciele polskiej nauki, są oczywiście aktualnie przedmiotem nieustannej, nader żmudnej i często „mało medialnej” pracy współczesnych naukowców, zatrudnionych w licznych instytutach i placówkach badawczych PAN. I oni właśnie byliby chyba najbardziej merytorycznie przygotowanymi komentatorami dokonań najwybitniejszych postaci nauki polskiej. Jeśli jednak dobrze zrozumiałem, co legło u podstaw koncepcji, aby narratorami W poszukiwaniu lepszego świata.20 opowieści o postaciach nauki, byli literaci, to ambitny zamiar Wydawcy, aby publikacja stała się bardziej osobistą próbą opowiedzenia zarówno o dokonaniach badaczy, jak i przebytej przez nich drodze w dotarciu do „lepszego świata”. Każda książka jest sumą zbiorowego zaangażowania bardzo wielu osób reprezentujących różne profesje. Widać to szczególnie mocno także i w tym wypadku. Otrzymaliśmy intrygujący momentami collage, czasami nawet na granicy literackiego eksperymentu. Utwierdzając nas w przekonaniu, że skoro w XXI w. gdzie króluje często sztampa i wyblakła od banału frazeologia opowiedziana na użytek serialowych telewizyjnych fanów, tym bardziej trzeba szukać nowych kluczy odczytania otaczającej nas rzeczywistości.
Jest to książka, w której przedstawiamy 20 wybitnych badaczek i badaczy związanych z Polską. Każdej z tych postaci poświęcona jest notka biograficzna, ale też i esej-impresja napisany przez dwadzieścioro współczesnych pisarek lub pisarzy. Ci twórcy mieli całkowitą wolność w wyborze treści i formy – poinformował w mediach społecznościowych prof. Jerzy Duszyński, prezes PAN, będący również jednym z autorów takiej właśnie koncepcji publikacji. A Olga Tokarczuk napisała Ich (tj. Autorów) indywidualny i niepowtarzalny punkt widzenia odsłania przed czytelnikami zupełnie nieoczekiwane perspektywy, pokazując odkrycie naukowe jako część kulturowego i społecznego szerszego kontekstu. Tym samym postacie naukowców stają się mniej odległe, a ich dokonania – nawet jeśli nie do końca zrozumiałe – to jednak bliższe życiu.
Co łączy Mikołaja Kopernika, Jana Heweliusza, Ignacego Łukasiewicza, Ignacego Domeyko, Mariana Smoluchowskiego, Jana Niecisława Baudouin de Courtenay, Marię Skłodowska-Curie, Zofię Kielan Jaworowską, Marię Zakrzewską, Józefę Joytejko, Floriana Znanieckiego, Romana Ingardena, Alfreda Tarskiego, Ludwika Hirszfelda, Rudolfa Weigla, Stefana Banacha, Jana Czochralskiego, Stanislawa Ulama, Bronisława Malinowskiego, Leszka Kołakowskiego – przedstawicieli bardzo różnych dyscyplin naukowych. Można pokusić się o konstatację, że tym co ich wręcz nierozerwalnie łączyło jest sprawcza rola, jaką wszyscy oni pełnili w kształtowaniu naszej cywilizacji. I fakt, że byli prekursorami, twórcami przełomów tejże cywilizacji. Oni wytyczali szlaki poznania, stając się zaczynem intelektualnym tego, co nie tylko nowe w dziejach, ale co jest chyba najistotniejsze dla nas zwykłych zjadaczy chleba – pożyteczne. A dotyczy w równej mierze zarówno sfery ducha, jak i materii. Dali nam do ręki po prostu kod. Wpisali się zatem twórczo w odczytanie naszego miejsca na Ziemi.
Autorami, którzy na siebie wzięli trudne zadanie współczesnej interpretacji dorobku polskich tytanów światowej nauki są: Joanna Bator, Maciej Hen, Stefan Chwin, Wojciech Nowicki, Łukasz Orbitowski, Sylwia Chutnik, Krzysztof Siwczyk, Mikołaj Łoziński, Izabela Morska, Andrzej Muszyński, Inga Iwasiów, Paweł Goźliński, Ignacy Karpowicz, Kaja Malanowska, Piotr Siemion, Weronika Murek, Wit Szostak, Maciej Miłkowski, Łukasz Zawada, Piotr Wojciechowski. I to właśnie oni odpowiedzialni są przed Czytelnikami za treść i formę swojej opowieści o wspaniałych ludziach, którzy musieli stawić czoła piętrzącym się na ich drodze licznym przeciwnościom. I nie był to ślepy los, ale – prawda często brutalna – ludzie, którzy nie potrafili zrozumieć, na czym polega nie tylko zmiana naukowego paradygmatu, ale często też prawdziwe człowieczeństwo.
Zdaniem cytowanej już wcześniej Olgi Tokarczuk …najlepszy rezultat w rozumieniu nauki osiąga się wtedy, gdy w opisie rzeczywistości uwzględnimy wszystkie okoliczności towarzyszące odkryciom naukowym – biografię i osobowość odkrywców, ich historie, a nawet ich przypadłości, idiosynkrazje czy emocje, czyli wszystko , co nazywamy życiem”. Postulat niewątpliwie słuszny, ale wprowadzenie go krwioobieg ludzkiej rzeczywistości nie jest zadaniem łatwym. A im trudniejszy do realizacji, tym satysfakcja i pożytek z lektury pełniejszy.
Całości edytorskiego przedsięwzięcia pod redakcją Jerzego Duszyńskiego, Anny Plater-Zyberk i Elizy Kąckiej dopełniają ilustracje Agaty „Endo” Nowickiej, autorką projektu graficznego była Anna Piwowar, a tłumaczenia książki na język angielski podjęły się – Antonia Lloyd-Jones i Eliza Marciniak.
Marek Bielski
