Węgiel brunatny jest w Polsce na cenzurowanym od lat. Nie zmienia to faktu, że mamy potężne zasoby tego surowca i z pewnością kiedyś będą wykorzystane. Czas przynosi nowe technologie i metody chronienia środowiska naturalnego.
Różne odmiany złóż zachęcają do myślenia o nowych zastosowaniach: węgiel energetyczny (opałowy, kotłowy), węgiel brykietowy, węgiel wytlewny, węgiel ekstrakcyjny, węgiel do zgazowania ciśnieniowego (generatorowego), węgiel koksowy i węgiel do uwodorniania. Wszystkie te odmiany występują w Polsce.
Zasoby na stulecia
Największe zasoby węgla brunatnego mają Stany Zjednoczone, Rosja, Chiny i Australia (prawie 80% światowych zasobów geologicznych). W pierwszej dziesiątce krajów pod względem bazy zasobowej węgla brunatnego znajdują się również Niemcy, Polska, Turcja, Kosowo, Rumunia i Ukraina. Przy obecnej wielkości wydobycia węgla brunatnego wystarczalność udokumentowanych zasobów geologicznych na świecie jest szacowana na ok. 300 lat. W Polsce zasoby udokumentowane wzrosły po badaniach z 2011 r. z ok. 14 mld Mg do ok. 24 mld Mg. Rozpoznane zasoby teoretycznie zapewniają wystarczalność na kilkuset lat. W praktyce ograniczają to warunki geologiczno-górnicze, konflikt ze środowiskiem naturalnym, konflikt z infrastrukturą, stan prawny własności gruntów, regulacje prawne (w tym na poziomie ponadnarodowym) dotyczące dekarbonizacji gospodarki oraz brak akceptacji społecznej.
Na razie zamykamy
Polityka ograniczania emisji CO2 zredukowała złoża do zagospodarowania. Przewidziano już tylko trzy: Złoczew, Ościsłowo i Gubin. Inne można wykorzystać do przeróbki chemicznej. Wykorzystanie węgla brunatnego na potrzeby lokalnego ciepłownictwa zostanie w najbliższych latach zredukowane (KWB Sieniawa) celem ograniczania tzw. niskiej emisji i spalania w instalacjach domowych paliw niskiej jakości. PAK KWB Adamów S.A. zakończyła w 2012 r. wydobycie węgla ze złoża Władysławów a w 2016 r. – ze złoża Koźmin mimo niewyczerpania zasobów. Wydobycia ze złoża Adamów jest prowadzone już tylko na niewielką skalę (do 1 mln Mg/rok) na potrzeby elektrowni konińskich. PAK KWB Konin S.A. od 2009 r. nie prowadzi już wydobycia w odkrywce Lubstów, a od 2011 r. także w odkrywce Kazimierz Północ. Obecnie działają trzy odkrywki: Jóźwin IIB na złożu Pątnów IV, Drzewce na złożu Drzewce i Tomisławice na złożu Tomisławice. Funkcjonujące obecnie odkrywki Bełchatów i Turów (PGE GiEK S.A.) dalej prowadzą wydobycie na potrzeby elektrowni Bełchatów i Turów, a od 2009 r. prowadzone jest wydobycie z odkrywki Szczerców ze złoża Bełchatów. W województwie lubuskim KWB Sieniawa Sp. z o.o. prowadzi wydobycie węgla na niewielką skalę (ok. 100 tys. Mg/rok).
Może gazyfikacja
Zasoby węgla brunatnego (na zdjęciu mapa jego złóż – Ministerstwo Energii), które mogłyby być przedmiotem opłacalnej eksploatacji, mogą być wyższe w razie zastosowania niekonwencjonalnych metod (eksploatacja hydrootworowa, podziemne zgazowanie termiczne – UCG, biokonwersja węgla w złożu – BUCC. Trwają prace konsorcjum pod kierownictwem Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, mające na celu sformalizowanie kryteriów bilansowości dla złóż węgla brunatnego przeznaczonych do zgazowania podziemnego. W procesie naziemnego zgazowania węgla brunatnego można uzyskać gaz syntezowy, mniej emisyjny. Umożliwia łatwiejsze zbilansowanie podaży z popytem. Gaz syntezowy może być wykorzystany w energetyce i wytwarzaniu wielu produktów chemicznych. Jako obszary złożowe do różnych form zagospodarowania mogą być brane pod uwagę: kompleks złóż gubińskich z węglem bardzo dobrej jakości, kompleks złóż legnickich w rejonie legnickim (II) i złoża systemu rowów poznańskich (III). Największe oszacowane zasoby prognostyczne w ilości 10 494,4 mln Mg w kompleksie złóż legnickich, kilkukrotnie przewyższają wielkością zasoby udokumentowane tego kompleksu.
Wytyczne na przyszłość
Państwowy Instytut Geologiczny zaleca działania, które należy podjąć w celu rozwiązania problemów węgla brunatnego. Są to działania legislacyjne wobec surowców strategicznych w polityce energetycznej państwa i w prawie geologicznym i górniczym. Pilne jest rozpoznanie geologiczne w celu ochrony złóż niezagospodarowanych przed zabudową w planach zagospodarowania przestrzennego. Należy podjąć też rozpoznanie na potrzeby niekonwencjonalnych metod eksploatacji. Nowe prawo geologiczne i górnicze może przyczynić się w praktyce do dopuszczenia wywłaszczeń w celu eksploatacji złóż na zasadach podobnych do wywłaszczeń pod budowę infrastruktury komunikacyjnej. Niekonwencjonalne metody na skalę przemysłową zostaną zastosowane jeszcze nieprędko, ale teren złoża powinien być dostępny do eksploatacji przez następne pokolenia. Właściwy cykl inwestycyjny powinien zatem obejmować: – rozpoznanie złoża, – ujęcie złoża w krajowym bilansie zasobów, – wpisanie złoża do regionalnego i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Bezwzględnie chronione powinny być tylko złoża najcenniejsze. Z tego powodu ważna jest właściwa ich waloryzacja.
Po 1989 r., praktycznie zaprzestano poszukiwania i rozpoznawania nowych złóż kopalin ze środków publicznych. Stałym postulatem środowiska jest przeniesienie, ryzyka prac poszukiwawczych surowców strategicznych na państwo. Wiele wystąpień węgla brunatnego, szczególnie tych położonych głębiej niż 350 m, nie było dotychczas dokumentowanych. Ewentualne wdrożenie niekonwencjonalnych technologii wydobycia wymaga: zdefiniowania nowych kryteriów bilansowości i wykonania nowej dokumentacji, którą zaleca się w rejonie Ścinawa-Głogów, gdzie zasoby węgla brunatnego są znaczne, ale pokłady zalegają na głębokości większej niż określona w aktualnie obowiązujących kryteriach bilansowości. Drugim podobnym potencjalnym rejonem jest obszar głębokiego zalegania w okolicach Pyrzyc i Myśliborza w województwie zachodniopomorskim.
jaz.
