W 2022 r. zakończyliśmy cykl poświęcony charakterystyce obecnego stanu polskich złóż surowców mineralnych. Jego celem była racjonalna ocena obecnych możliwości wykorzystania gospodarczego tych złóż, w konfrontacji z często nadmiernie sensacyjnymi, przesadnymi lub wręcz fałszywymi doniesieniami zasypującymi Internet. Ponieważ jednak obecna polityka złożowa w kilku punktach wydała się niejasna, zwróciliśmy się do Ministerstwa Klimatu i Środowiska z pytaniami.
W bilansach surowców mineralnych używa się pojęć takich jak: złoża bilansowe, pozabilansowe, hipotetyczne, eksploatacyjne itd. Wątpliwości wzbudza kwalifikacja do tych grup nie uwzględniająca zmian w kryteriach oceny, które przecież się zmieniają wskutek fluktuacji techniczno-ekonomiczno- politycznych.
Nowe realia – nowe kryteria
Z odpowiedzi wynika, że teza, jakoby kryteriów nie zmieniono od czasu PRL- u jest nieprawdziwa. Przypomniano, że kryteria oceny pochodzą z rozporządzeń z 2015 r. W rozporządzeniach tych określono graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice, które służą określeniu w dokumentacji geologicznej złoża ilości zasobów kopaliny głównej wraz z dokładnością ich oszacowania z podziałem na zasoby bilansowe, czyli spełniające graniczne wartości parametrów definiujących złoże i (w przypadku ich dokumentowania) zasoby pozabilansowe – niespełniające granicznych wartości parametrów. Przepisy dopuszczają możliwość zastosowania innych niż określone w rozporządzeniu wartości parametrów definiujących złoże kopaliny i jego granice w przypadku wystąpienia szczególnych warunków geologicznych przy kopalinach stałych, a także technicznych lub ekonomicznych warunków wydobywania węglowodorów ze złoża albo dotyczących ich użytkowania. W związku z tym, w przypadku dostrzeżenia przez przedsiębiorcę dokumentującego złoże szczególnych warunków występowania złoża czy też warunków ekonomicznych bądź technicznych, istnieje możliwość zmiany omawianych kryteriów”.
Przy każdej zmianie rozporządzeń weryfikuje się ich aktualność w oparciu o analizy środowiska naukowego i przedsiębiorców. Ostatnia zmiana granicznych wartości parametrów nastąpiła w 2015 r. w związku z powstaniem nowych rozporządzeń w sprawie dokumentacji geologicznych.
Z tego wynika, że wprawdzie ocena złóż jest starannie weryfikowana (przynajmniej w teorii), ale trudno tu o ścisłe wykazanie trafności takiej oceny. Po prostu występują tu także czynniki niewymierne, jak np. zmieniające się warunki polityczne w Europie i na świecie. Może należałoby znacznie częściej weryfikować oceny: od 2015 r. zdarzyło się bardzo wiele i żyjemy w zupełnie innych realiach ekonomicznych. MKiŚ zaznacza, że obecnie trwają prace nad zmianą ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Z tym związana będzie konieczność zmiany rozporządzeń i ich uaktualnienie również w zakresie granicznych wartości parametrów definiujących złoże i jego granice.
Upadek mitu suwalskiego
Co pewien czas ekscytuje się odbiorców nadziejami co do tzw. Zagłębia Suwalskiego. Złoża rud żelaza, tytanu i wanadu „Krzemianka” i „Udryń” udokumentowane w latach 70. XX wieku, według kryterium bilansowości przyjętego w 1996 r., zostały zaklasyfikowane jako złoża o zasobach pozabilansowych tzn. ich eksploatacja nie jest możliwa ze względów ekonomicznych, środowiskowych lub technicznych na czas ich klasyfikacji, ale w przyszłości to może się zmienić. Niska zawartość metali w złożu, trudne warunki geologiczne (twarde skały krystaliczne na głębokości ponad jednego kilometra), warunki przyrodnicze, które wymagają szczególnej ochrony ze względu na bogactwo naturalne unikatowe w skali kraju – to istotne bariery. W ostatnich latach odkryto na świecie nowe, zasobne złoża rud żelaza, tytanu i wanadu, bardziej atrakcyjne dla inwestorów. Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje jednak przeanalizować dotychczasowe kryteria bilansowości, na podstawie których dane zasoby mogłyby być zaliczone do złóż bilansowych, co by oznaczało, że w ogóle mogą być brane pod uwagę, a nie traktowane jako praktycznie niewydobywalne.
Podobna sytuacja dotyczy złóż uranu, które początkowo były brane pod uwagę w programie energetyki jądrowej. Ostatecznie w 2020 r. nastąpiła aktualizacja Programu nie przewidująca poszukiwania uranu w Polsce. Możliwość odzyskiwania uranu z wydobywanych rud miedzi pozostawiono inicjatywie prywatnej.
Rejon Suwałk (na zdjęciu) nie stanie się (na razie) zagłębiem wydobywczym.
Złoża strategiczne
Ochrona terenów planowanych obszarów eksploatacji surowców, tak aby nie była na nich lokalizowana zabudowa najwidoczniej nie jest wystarczająco zabezpieczona w ustawie z 2001 r. oraz w ustawie z 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, ponieważ Ministerstwo Klimatu i Środowiska proceduje projekt zmiany tej ustawy. Projekt przewiduje wprowadzenie pojęcia złoża strategicznego, które ze względu na jego znaczenie dla gospodarki lub bezpieczeństwa kraju podlega szczególnej ochronie prawnej. Gminy otrzymają terminy na ujawnienie złóż kopalin w dokumentach planistycznych (1 rok dla złóż strategicznych i 2 lata dla pozostałych złóż). Minister środowiska będzie mógł w drodze decyzji uznać najbardziej cenne złoża za złoża strategiczne. Gminy zostaną też zobowiązane do wprowadzania w studiach i planach miejscowych zakazu zabudowy lub innego sposobu zagospodarowania terenu, na którym znajdują się takie złoża. Modyfikacja przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nastąpi przez zastąpienie zasady opiniowania projektów studiów, planów miejscowych, planów zagospodarowania przestrzennego województwa – zasadą uzgadniania.
Zasady uzgadniania decyzji o warunkach zabudowy oraz decyzji o inwestycjach celu publicznego w zakresie złóż kopalin określonych w art. 10 ust. 1 tj. złóż objętych własnością górniczą mają zostać doprecyzowane.
Pożegnanie z gazem łupkowym?
Na podstawie dotychczasowych doświadczeń MKiŚ ocenia, że obecna technologia nie jest w stanie zapewnić skutecznej eksploatacji gazu ziemnego z formacji łupkowych w Polsce, ponieważ formacje te cechują się dużym zaileniem, więc są bardziej plastyczne niż kruche, co ma kluczowy wpływ na proces szczelinowania oraz późniejszej eksploatacji. Obszary na których występują formacje łupków gazonośnych, cechują się skomplikowaną budową geologiczną, dużą głębokością zalegania poziomów perspektywicznych, mniejszą miąższością skał zasobnych w węglowodory oraz małą zawartością jednostkową gazu na tonę skały. PIG-PIB dokonał analizy podsumowującej poszukiwania złóż węglowodorów w formacjach łupkowych w latach 2010–2015, z której wynika, że jedynie kilka izolowanych stref w rejonie Pomorza Gdańskiego, na Podlasiu oraz Lubelszczyźnie może potencjalnie stanowić obszary do dalszej eksploracji. W związku z powyższym aktualnie Ministerstwo Klimatu i Środowiska nie planuje uruchomienia specjalnego programu eksploatacji gazu i ropy z formacji łupkowej.
Czy Turów jest bezpieczny?
W sprawie Turowa, według deklaracji MKiŚ, międzyrządowa polsko-czeska umowa z 3 lutego 2022 r zakończyła bilateralny spór. Rząd Republiki Czeskiej wycofał z Trybunału Sprawiedliwości UE sprawę przeciwko Polsce związaną m.in. z realizacją procedur dotyczących transgranicznej oceny oddziaływania na środowisko działalności górniczej w KWB Turów. Wszelkie procedury dotyczące transgranicznej oceny oddziaływania są realizowane przez obydwie strony zgodnie z postanowieniami prawa, w tym prawa UE i konwencji międzynarodowych. Umowa z 2022 r. ustanowiła dodatkowe, wzmocnione zasady monitorowania oddziaływania wydobycia w KWB Turów po obydwu stronach granicy, a także specjalne zasady wymiany danych i współpracy pomiędzy polskimi i czeskimi służbami w sprawach geologii, hydrogeologii, jakości powietrza oraz hałasu. Kraj Liberecki otrzymał 35 mln euro na projekty związane m.in. z infrastrukturą wody pitnej, a czeskie Ministerstwo Środowiska 10 mln euro m.in. na monitorowanie wpływu wydobycia prowadzonego w kopalni Turów. KWB Turów (PGE GiEK S.A.). buduje bariery wód podziemnych oraz wału ziemnego wzdłuż południowej granicy odkrywki (fot. Anna Uciechowska–Wikipedia).
W Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa uruchomiono w 2022 r. Fundusz Małych Projektów zasilany wpłatami przez Polskę i Czechy w wysokości 250 tys. euro rocznie, z którego będą finansowane lokalne projekty środowiskowe w Polsce i w Czechach. Złożone dotychczas wnioski o finansowanie z Funduszu dotyczą przede wszystkim zatrzymania wody w środowisku naturalnym, na mokradłach i stawach oraz sadzenie drzew. W marcu 2023 r. komisja Funduszu zatwierdziła pierwsze projekty do realizacji. Euroregion zawiera także część niemiecką. Działa w nim od lat program polsko-saksoński dla małych projektów. On także może finansować projekty ekologiczne.
W końcu marca 2023 r., okazało się, że „pokój turowski” jest kruchy, bowiem tym razem władze Zittau (Żytawy) chcą podważyć decyzję środowiskową, na kontynuowanie wydobycia przez polską kopalnię. Obawiają się, że w wyniku eksploatacji złóż polskich Żytawa może obniżyć się nawet o 1 metr. Kolejne zarzuty dotyczą zanieczyszczenia wód gruntowych, emisji drobnych pyłów i hałasu, a także tego, że strona polska nie wzięła pod uwagę rekultywacji pozostałego otworu po zakończeniu wydobycia węgla. Wygląda na to, że pośród kilkunastu dużych odkrywek niemieckich, czeskich i polskich, w okolicach „worka” Turoszowskiego tylko Turów jest zagrożeniem ekologicznym.
jaz.
