Socio-ecological transformation – sustainable development from yet another perspective
Dr hab. inż. Andrzej Katunin, prof. PŚ członek Akademii Młodych Uczonych PAN
Streszczenie
W świetle postępujących zmian klimatycznych i nasilających się kryzysów geopolitycznych idea zrównoważonego rozwoju stała się wiodącą w osiągnięciu wzrostu gospodarczego przy zachowaniu balansu we wspomnianych i wielu innych kwestiach. Realizacja Celów Zrównoważonego Rozwoju, definiujących sposób implementacji poszczególnych zadań na rzecz osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, napotyka wiele trudności i prawdopodobnie nie jest w pełni możliwa w zdefiniowanym horyzoncie czasowym. Pozostaje jednak najważniejszym katalizatorem zmian nie tylko technologicznych, ale także społecznych. W niniejszym artykule, polemizuję na temat możliwości implementacji Celów Zrównoważonego Rozwoju, modeli transformacyjnych, a także przytaczam przykład transformacji, która już odbywa się – transformacji paliwowej w przemyśle lotniczym.
Słowa kluczowe: zrównoważony rozwój, ekologia, transformacja społeczno-ekologiczna, lotnictwo
Abstract
In the light of ongoing climate change and intensifying geopolitical crises, the idea of sustainable development has become a leading factor in achieving economic growth while maintaining balance in the above-mentioned and many other issues. The implementation of the Sustainable Development Goals, which define how to implement individual tasks to achieve sustainable development, encounters many difficulties and is probably not fully possible within the defined time horizon. However, it remains the most important catalyst of not only technological but also social change. In this article, I argue about the possibilities of implementing the Sustainable Development Goals, transformation models, and also present an example of a transformation that is already taking place – the fuel transformation in the aviation industry.
Keywords: sustainability, ecology, socio-ecological transformation, aviation
CELE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
Nowa polityka zrównoważonego rozwoju ogłoszona przez ONZ w 2015 r. zawiera 17 Celów, które, zgodnie z założeniami, powinny przyczynić się do osiągnięcia na świecie zrównoważonego rozwoju do 2030 r. Cele Zrównoważonego Rozwoju zostały skonstruowane w taki sposób, aby dotyczyły wszystkich państw i wszystkich ludzi, jednocześnie reprezentując ich interesy i biorąc pod uwagę nierówności społeczne pomiędzy krajami jak i wewnątrz nich. Zostały one zaprojektowane tak, aby były współzależne i niepodzielne, dlatego mocno przeplatają się, zwłaszcza w zakresie poszczególnych zadań. Powinny być też realizowane razem na różnych szczeblach społecznych: od rządów państw, poprzez przedsiębiorców i naukowców, kończąc na społeczeństwie obywatelskim.
Każdy ze zdefiniowanych Celów zawiera zestaw zadań (w sumie 169), dokładnie definiujących, w jaki sposób powinny być one osiągnięte. Jednak, w świetle obecnych kryzysów geopolitycznych, uwarunkowań polityczno-gospodarczych, postępujących zmian klimatycznych, kosztów realizacji poszczególnych Celów i innych czynników społeczno-ekonomicznych, ich realizacja do 2030 r. budzi wiele kontrowersji w społeczeństwach. Duży nacisk w zdefiniowanych Celach jest położony na wyprzedzenie konsekwencji kryzysów społeczno-politycznych, wynikających z potencjalnego globalnego załamania gospodarczego, co pozwala spojrzeć na kwestię zrównoważonego rozwoju w znacznie szerszy sposób. Jednak, jak zauważają autorzy pracy [1], krótki okres implementacji Celów nie jest realistyczny. Jest to szczególnie istotne w obliczu licznych kryzysów geopolitycznych na świecie w ostatnich kilku latach. Wątpliwości dotyczące realności i skuteczności implementacji działań na rzecz zrównoważonego rozwoju – zgodnie ze wspomnianymi Celami Zrównoważonego Rozwoju – budzi także rozległość i wieloaspektowość ogłoszonego programu. Pesymizm w kwestii wykonalności Celów mogą jednak niwelować wyniki implementacji poprzednich programów tego rodzaju. Dla przykładu, poprzedni program, znany jako Agenda 21, zawierający 21 milenijnych celów rozwoju, zdefiniowanych w Deklaracji Milenijnej ONZ w 2000 r., choć nie został w pełni zrealizowany, zainicjował korzystne zmiany na rzecz zmniejszenia skali skrajnego ubóstwa, dostępu do podstawowej edukacji czy wody pitnej [2]. Istnieją zatem udokumentowane przesłanki, pozwalające twierdzić, że również obecny program, choć ma nikłe szanse na pełną realizację, przyniesie za sobą wiele korzystnych zmian na rzecz światowej transformacji społeczno-ekologicznej.
Jak wspomniano wcześniej, rozległość obszarów oddziaływania 17 Celów jest tak duża, że trudno byłoby prowadzić dyskusję w świetle każdego z nich. Warto zatem zawęzić je do tych, które dotyczą transformacji społeczno-ekologicznej w aspekcie techniki, co jest tematycznie najbliższe dla czytelników PT, zachowując przy tym wszelkie powiązania pomiędzy Celami i poszczególnymi zadaniami. Jak wskazują autorzy artykułu [3], innowacje techniczne są kluczowe dla transformacji społeczno-ekologicznej, jednak niewystarczające. Powinny one być implementowane z uwzględnieniem kontekstu innowacji społecznych. Wypracowano zatem modele i strategie wprowadzania zmian zgodnie z polityką zrównoważonego rozwoju, które mają bezpośrednie przełożenie na innowacje techniczne.
Literatura
[1] M. Gruchelski, J. Niemczyk. 2016. „Agenda Narodów Zjednoczonych na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 i cele zrównoważonego rozwoju – szanse realizacji celów”. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego 1: 122–126.
[2] Agenda rozwojowa UE po 2015 roku wg stanu na 28.09.2015, Materiały OIDE, Ośrodek Informacji i Dokumentacji Europejskiej, Biblioteka Sejmowa, 2016.
[3] U. Brand, M. Wissen. 2013. “Crisis and continuity of capitalist society-nature relationships: The imperial mode of living and the limits to environmental governance”. Review of International Political Economy 20: 687–711.
[4] K. Kristof. 2022. Models of change: strategies to make the socio-ecological transformation a success. W: P. Künkel, K.V. Ragnarsdottir (Red.) Transformation Literacy. Springer, Cham.
[5] U. Brand, M. Wissen, Social-ecological transformation, W: D. Richardson, N. Castree, M.F. Goodchild, A. Kobayashi, W. Liu, R.A. Marston (Red.). 2017. International Encyclopedia of Geography: People, the Earth, Environment and Technology. Chichester: Wiley.
[6] R. Kemp, D. Loorbach, J. Rotmans. 2007. “Transition management as a model for managing processes of co-evolution towards sustainable development”. International Journal of Sustainable Development & World Ecology 14: 78–91.
[7] A. Katunin. 2022. „Nowoczesne materiały a zrównoważony rozwój”. Przegląd Techniczny 10: 29–32.
[8] M. Pichler, N. Krenmayr, E. Schneider, U. Brand. 2021. “EU industrial policy: Between modernization and transformation of the automotive industry”. Environmental Innovation and Societal Transitions 38: 140–152.
