W poprzednich odcinkach zaprezentowaliśmy kilka przykładów wielkich inwestycji, które realizowano w okresie II Rzeczypospolitej. Ambitne przedsięwzięcia wymagały wyasygnowania przez rząd RP równie olbrzymich środków, co w kilka lat po odzyskaniu niepodległości nie było zadaniem łatwym. Miał w tym dopomóc jeden bank.
W ramach naprawy finansów publicznych odrodzonej Rzeczypospolitej i walki z szalejącą inflacją, której roczne stopy wynosiły w: 1921 r. – 395%, 1922 r. – 509%, a w 1923 r. aż 35.715%, ówczesny premier i minister skarbu Władysław Grabski wprowadził w miejsce polskiej marki nowy pieniądz – polski złoty. Zastosowana relacja 1,8 mln marek polskich do 1 złotego zapewniła opanowanie hiperinflacji. Nikła zdolność kredytowa ówczesnego sektora bankowego nie pozwalała na rozwój polskiej gospodarki, zniszczonej latami zaborów oraz I wojną światową. Sanacja skarbu państwa, bo taką nazwę nosiły reformy Grabskiego, wymagała również zwiększenia roli państwa na rynku kredytowym.
Na początku 1924 r. Władysław Grabski wraz z wiceministrem skarbu inż. Czesławem Klarnerem doszli do wniosku, że niezbędne do uzdrowienia i dalszego rozwoju krajowej gospodarki jest utworzenie silnej instytucji finansowej. Według protokołu z posiedzenia Rady Ministrów z 21.05.1924 r., na którym rozpatrywano wniosek ministra skarbu: Celem Banku ma być organizowanie i rozwijanie kredytu przez emisję listów zastawnych, zabezpieczonych hipotecznie, obligacji komunalnych i kolejowych, dalej przez inne czynności bankowe, przy czym potrzeby państwa, przedsiębiorstw państwowych i samorządów, jak również popieranie ruchu budowlanego oraz odbudowy kraju – szczególnie powinny być brane w rachubę.
Sprawa nabrała dużego przyspieszenia i już 30.05.1924 r. ukazało się Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego o połączeniu (fuzji) państwowych instytucji kredytowych (Polskiego Banku Kredytowego, Państwowego Banku Odbudowy i Zakładu Kredytowego Miast Małopolskich) w Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). Do celów BGK należało: emisja listów zastawnych, zabezpieczonych hipotecznie obligacji komunalnych i kolejowych, organizowanie i rozwijanie kredytu przez inne czynności bankowe. Gwarancje na listy zastawne i obligacje do łącznej sumy 500 mln zł miał przyznawać minister skarbu. Bank miał także administrować funduszami przyznawanymi na cele kredytowe z budżetu państwa, o ile nie dysponowały nimi władze państwowe. BGK miał też prawo emitowania listów zastawnych, obligacji komunalnych i kolejowych – opiewających na złote w złocie lub w walutach obcych. Suma listów zastawnych, znajdujących się w obiegu, nie mogła przekroczyć ogólnej sumy równoczesnych wierzytelności hipotecznych. Zasada ta miała być stosowana również do obligacji komunalnych i kolejowych – w każdym z tych działów ogólna suma emisji nie mogła przekroczyć sumy wierzytelności.
W Sprawozdaniu BGK za 1924 r. odnotowano m.in.: Mimo usilnych starań BGK nie zdołał przezwyciężyć wyczekującego w 1924 r. stanowiska zagranicy, udało się mu jedynie zawrzeć umowę przedwstępną z firmą „Ulen et Co” w New Yorku… Bank uzyskał w poważnych bankach angielskich kredyty akceptacyjne i reeskontowe w wysokości 2,5 mln zł, które już 31.XII były wyzyskane do 1 mln zł. Pozatem w celu dalszego wyzyskania pieniężnych rynków zagranicznych Bank w roku bieżącym założył stałe przedstawicielstwo w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, którego celem jest dalsze rozszerzenie tam kredytów dla realizacji zobowiązań krótkoterminowych, jakoteż uzyskanie możliwości uplasowania papierów długoterminowych.
Emitowane w 1926 r. listy zastawne i obligacje komunalne w złotych w złocie ulokowano całkowicie na rynku krajowym. Natomiast na rynku zagranicznym ulokowano obligacje komunalne w dolarach na sumę 2.750 tys. USD, czyli 2 serie pożyczek Ulenowskich. Kredyty komunalne udzielano przeważnie na sfinansowanie budowy: elektrowni, hal targowych, rzeźni itp. Kredyty budowlane udzielano najczęściej na terenach byłego zaboru rosyjskiego (71,7% ogólnej sumy), następnie – byłego zaboru austriackiego i najmniej (8,7%) na terenach byłego zaboru pruskiego, gdzie znaczną część inwestycji budowlanych realizowano przy pomocy materialnej samorządów. Dla ułatwienia finansowania budowy portu i miasta Gdyni 4 marca 1927 r. uruchomiono tam nowy oddział BGK, jako pierwszy oddział bankowy w tym mieście. Z pożyczek Oddziału finansowano kolonię rybacką i robotniczą, regulacje ulic i placów w mieście, inwestycje w porcie, wznoszenie budynków administracji państwowej i budownictwo prywatne.
Oddział BGK w Tarnowie kredytował budowę, powstającej z inicjatywy prezydenta Ignacego Mościckiego, Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach. Tylko w l. 1927-29 dotacje Skarbu Państwa na budowę tej fabryki wyniosły ponad 81 mln zł. Była to, obok portu w Gdyni, największa inwestycja 20. lat XX w., a jednocześnie największa fabryka nawozów sztucznych w Polsce. W celu ułatwienia finansowania inwestycji w ramach COP w czerwcu 1939 r. BGK uruchomił dwa kolejne oddziały w Cieszynie i Rzeszowie. Przed wybuchem wojny suma bilansowa Banku sięgała 2,7 mld zł, co w przeliczeniu na dolary wynosiło ok. 500 mln USD.
Opr. Bronisław Hynowski
