Polska, a także pozostałe kraje Europy Środkowo-Wschodniej nie są już dziś jedynie biernym biorcą zdefiniowanych przez Unię Europejską reguł gry w zakresie badań i innowacji – coraz aktywniej uczestniczymy w ich wypracowywaniu. Także dlatego krajowe polityki przemysłowe, w których uwypuklone są dwa filary: zielona i cyfrowa gospodarka, doskonale wpisują się w kierunki rozwojowe na poziomie unijnym.
Nasza siła technologiczna bez wątpienia rośnie. Walczymy o wyhodowanie innowacyjnych firm wysokich technologii typu startup, które są wyceniane powyżej 1 mld $ – europejskich jednorożców. Ważne jest zatem skierowanie strategii UE zdecydowanie w kierunku budowania gospodarki sieciowej, wykorzystującej w większym stopniu potencjał wszystkich krajów i regionów. Istotne staje się zwiększenie udziału krajów UE-13 w programie ramowym badań i innowacji Horyzont Europa (2021–2027), a także rozwój międzynarodowej współpracy, opartej na zaufaniu dużych i małych firm, instytucji naukowo-badawczych oraz publicznych. Promowaniu osiągnięć technologicznych środowiska naukowo-biznesowego oraz sieciowaniu europejskich firm i instytucji badawczych ma służyć organizowane, pod auspicjami Komisji Europejskiej, Środkowoeuropejskie Forum Technologiczne – CETEF’22, na które zapraszamy do Wrocławia 24–25 października 2022 r. Wyrażam nadzieję, że będzie to swoisty Okrągły Stół transformacji cyfrowej, łączący przyjęty w lipcu br. przez Komisję Europejską Nowy europejski plan na rzecz innowacji z europejską strategią transformacji cyfrowej.
Kontekst globalny i europejski
W światowym wyścigu technologicznym dominują Stany Zjednoczone i Chiny. Europa pozostając trochę w tyle, stawiając na intensywny rozwój transformacji cyfrowej w przemyśle, jako potężny globalny ośrodek naukowy, w porównaniu z innymi wielkimi światowymi gospodarkami, nie potrafi jeszcze optymalnie wykorzystać do swego rozwoju, wiedzy i środków finansowych, które ma do dyspozycji.
W marcu 2021 r. Komisja Europejska (KE) przedstawiła wizję transformacji cyfrowej w Europie do 2030 r.[1] Inwestycje w zieloną przyszłość i cyfryzację mają pomóc przekształcić UE w nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych. Krajowe polityki przemysłowe, w których uwypuklone są dwa filary: zielona i cyfrowa gospodarka, doskonale wpisują się w kierunki rozwojowe na poziomie unijnym. Znaczne środki na te cele przewidziano także w programach operacyjnych funduszy europejskich w poszczególnych krajach UE na lata 2021–27. Waga tych działań w ostatnim czasie znacznie wzrosła wobec następstw pandemii oraz wojny na Ukrainie.
5 lipca br. KE przyjęła Nowy europejski plan na rzecz innowacji[2]. Europa stawia na przełomowe technologie i startupy, aby sprostać najpilniejszym wyzwaniom społecznym i sprawnie wprowadzać nowe rozwiązania na rynek. Chce stworzyć przyjazne i kreatywne środowisko, w którym najlepsze talenty pracować będą ramię w ramię z wiodącymi firmami, by zainicjować na całym kontynencie nową falę innowacji w najbardziej zaawansowanych technologiach. Będzie to wymagać przełomowych badań oraz znaczących inwestycji kapitałowych.
Dodatkowo w maju br. KE uruchomiła pilotażowy projekt dotyczący partnerstw na rzecz innowacji regionalnych, którego uczestnicy mogą dzielić się dobrymi praktykami oraz łączyć programy regionalne i krajowe z inicjatywami UE na rzecz transformacji ekologicznej i cyfrowej. A jest o co walczyć, gdyż chcemy poprawić pozycję UE w światowej gospodarce i dążyć do tego, by znaczna część PKB powstawała w wyniku wykorzystywania wysokich technologii.
Gospodarka sieciowa i potencjał technologiczny UE
Walczymy o wyhodowanie europejskich jednorożców. Ważne jest zatem skierowanie strategii Unii bardziej zdecydowanie w kierunku budowania gospodarki sieciowej, wykorzystującej w maksymalnym stopniu potencjał innowacyjny UE i opartej na współpracy i zaufaniu dużych i małych firm, instytucji naukowo-badawczych oraz publicznych. Siła technologiczna Polski i krajów Europy Środkowo-Wschodniej bez wątpienia rośnie. Świadczy o tym zarówno obserwowany w regionie wzrost inwestycji sektora prywatnego w działania B+R, jak i wzrost zainteresowania krajowymi programami finansowania badań aplikacyjnych. Widać to w szczególności w Polsce po rosnącym z roku na rok budżecie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (6,7 mld zł w 2021 r., a plan na 2022 r. to 7,8 mld zł). Stopniowo rośnie także udział naszych krajów w programach ramowych UE, które są swoistą międzynarodową ligą mistrzów badań i innowacji. W poprzednim programie ramowym – Horyzont 2020 (2014–2020), instytucje z UE-13 pozyskały prawie dwukrotnie wyższe dofinansowanie w porównaniu do tego, co było w 7. Programie Ramowym UE (2007–2013).
Z ciągle za niskim udziałem krajów UE-13 w programach ramowych UE wiąże się problem tzw. zamkniętych klubów, które od lat aplikują do konkursów. Kilka lat temu aktywnie włączyliśmy się w przygotowanie programu Horyzont Europa. Udało nam się wpłynąć na zmianę zasad wynagradzania (na korzystniejsze dla instytucji z nowych krajów członkowskich), zwiększyć tzw. pakiet wideningowy i wprowadzić dodatkowe kryterium selekcji projektów ex aequo, oparte na geographicaldiversity. Aby lepiej spełnić to dodatkowe kryterium selekcji, koordynatorzy już na etapie budowania konsorcjów mają motywację do zapraszania do współpracy najlepszych instytucji z UE-13 i innych niedoreprezentowanych regionów.
Polskie specjalizacje technologiczne
Pierwszym w Polsce projektem foresightowym dotyczącym perspektyw i uwarunkowań rozwoju polskiego przemysłu był Foresight Technologiczny Przemysłu InSight 2030[3], przeprowadzony na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i koordynowany przez Polską Izbę Gospodarczą Zaawansowanych Technologii (IZTECH). InSight 2030 miał służyć jako wsparcie przy tworzeniu spójnej, długoterminowej polityki badań i innowacji przemysłowych oraz Krajowych Inteligentnych Specjalizacji. Wyłoniono 10 kluczowych pól badawczych: zaawansowane systemy wytwarzania, technologie informacyjne i telekomunikacyjne, biotechnologie przemysłowe, nanotechnologie, technologie mikroelektroniczne i fotoniczne (określane przez KE jako keyenablingtechnologies), a także: rozwój czystych technologii węglowych, racjonalizacja gospodarowania energią, nowoczesne urządzenia dla przemysłu wydobywczego oraz innowacyjne technologie pozyskiwania surowców mineralnych. Wiedza ta jest cały czas pomocna dla przedsiębiorców przy tworzeniu strategii innowacyjnego rozwoju, poprzez wskazanie przewidywanych trendów technologicznych w perspektywie średnio- i długookresowej.
Polskie sektor high-tech w Brukseli
IZTECH, powołany w 2008 r., zrzesza firmy i instytucje badawcze działające w różnych sektorach technologicznych. Misją Izby jest integracja środowiska, wspieranie inicjatyw wysokich technologii i współpracy międzynarodowej oraz promocja polskich rozwiązań technologicznych w Europie i na świecie.
Izba aktywnie włączyła się w proces konsultacji przygotowywanego przez KE Nowego europejskiego planu na rzecz innowacji. Nasze stanowisko zostało zaprezentowane w czasie sesji z udziałem p. Maryi Gabriel – Komisarz ds. innowacji, badań, kultury, edukacji i młodzieży, która odbyła się w dniu 29 czerwca 2022 r. w Parlamencie Europejskim w Brukseli w ramach wydarzenia 1st EuropeanInnovationAreaSummit[4].
W swoim stanowisku w szczególności skupiliśmy się na kwestii FosteringInnovationCohesion – zmniejszaniu barier dla innowacji w Europie i wykorzystaniu pełnego potencjału innowacyjnego UE. Jak wszyscy wiemy, większość krajów UE-13 reprezentujących ponad 80% całkowitej populacji UE-13, w tym Bułgaria, Chorwacja, Węgry, Łotwa, Polska, Rumunia i Słowacja, to tzw. EmergingInnovators, ulokowani na końcu Europejskiego Rankingu Innowacyjności. Naszym zdaniem niska innowacyjność tych krajów wynika głównie z ich ścieżki rozwoju w przeszłości oraz postępującej transformacji krajowych systemów innowacji, która trwa znacznie dłużej niż zmiany rynkowe w skali całej gospodarki. Należy podkreślić, że w UE-13 rośnie nowe pokolenie innowatorów, świetnie wykształconych i z ogromnym potencjałem, który często jest marnowany i „nie pracuje” ani dla tych krajów, ale także dla całej Unii Europejskiej. Tylko ze względu na istniejące bariery często nie mogą oni przebić się z pomysłami i skutecznie sfinalizować proces wdrażania innowacji. Zaproponowaliśmy więc wspólną dyskusję i opracowanie konkretnych dedykowanych mechanizmów, które mogłyby skutecznie przezwyciężyć istniejące bariery w UE-13 i innych słabiej radzących sobie regionach UE, aby uwolnić ich potencjał innowacyjny, w oparciu o stworzenie wspólnych europejskich standardów i doświadczenia krajów reprezentujących grupę tzw. InnovationLeaders.
dr inż. Zygmunt Krasiński,
Prezes Polskiej Izby Gospodarczej Zaawansowanych Technologii
[1]https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/europes-digital-decade-digital-targets-2030_pl
[2]https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_22_4273
[3]Foresight technologiczny przemysłu Insight 2030 – Streszczenie analizy końcowej, Warszawa 2011
[4]„1st EIA Summit Keynote with Commissioner Mariya Gabriel followed by a High-Level Panel on the Future of Innovation in Europe” – https://www.europeaninnovationarea.eu/event/1st-european-innovation-area-summit/
