W poprzednich numerach PT pisaliśmy o początkach pojawiania się techników w Polsce. Tym razem, na podstawie historycznego numeru 44 z 1913 r., przypominamy co działo się w XIX w., zachowując oryginalną pisownię.
W inżynierii, na początku stulecia, pracowali b. wojskowi. Członek Tow. P. N. Wojciech Gutkowski redagował Dziennik Ekon. Zam., generał Michał Sokolnicki ogłaszał po francuskuswe rozprawki hydrodynamiczne. Uwieczniony przez Trembeckiego w Zofiówce, Ludwik Metzel, budowniczy u Szczęsnego Potockiego w Humaniu, został inżynierem naczelnym w Królestwie Kongresowym. Od niego wziął nazwę kanał Metzlowski, odprowadzający dawniej ścieki z rowu okopowego do Wisły. Metzel projektował także most łańcuchowy na Wiśle, wprost ul. Mostowej, oryginalnie pomyślany, z pokładem opartym na łańcuchach, przewieszonych między filarami.Budowlami wodnemi zawiadował Wojciech Lange, uczeń Eitelweina i wykładał przez parę lat hydrotechnikę w Uniwersytecie Warszawskim.
Budową dróg bitych kierował dyrektor dróg i mostów Franciszek Ksawery Christiani. Po otwarciu Uniwersytetu Warszawskiego, Komisya Oświecenia wysłała do Instytutu Komunikacyi w Petersburgu dwóch stypendystów: Jana Smolikowskiego i Teodora Urbańskiego, którzy w ciągu dwóch lat ukończyli tam nauki, a później słuchali wykładów w Szkole dróg i mostów w Paryżu. Wróciwszy do kraju w r. 1823, utworzyli oni przy uniwersytecie z inicjatywy Staszica „Szkołę inżynierii cywilnej dróg i mostów”. Szkoła ta wcielona została w r. 1829 do Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego, którą nowsi historycy nazwali słusznie pierwszą politechniką polską. W jej to programatach jest po raz pierwszy mowa o technikach, zwanych u nas poprzednio technologami. Na techników sposobili się uczniowie trzech oddziałów: inżynierii, rękodzielniczo-mechanicznego i rękodzielniczo-chemicznego. Dyrektorem szkoły był Kajetan Garbiński, profesor matematyki w uniwersytecie, po rewolucyi redaktor Roczników Gospodarstwa Krajowego i dyrektor żeglugi parowej na Wiśle.
W Uniwersytecie Wileńskim, przy rozdziale w r. 1822 katedry mechaniki pomiędzy dwóch profesorów, powierzono mechnikę praktyczną Waleryanowi Górskiemu, a jako dodatek poruczono mu także wykład nauki o budowie dróg i mostów i kanałów. Górski, pracujący po rewolucyi w wydziale technicznym Komisyi SprawWewnętrznych, przełożył dziełko Biota, a przekład ten był pierwszą książką polską, traktującą o drogach żelaznych. Rozpoczętą w r. 1824 budowę kanału Augustowskiego, prowadził profesor architektury w Szkole Wojskowej Aplikacyjnej Henryk Rossman. Po rewolucyi, kierownictwo objął Urbański.
Znakomity inżynier polski Feliks Pancer, powołany do wykładania architektury w Szkole Aplikacyjnej w zastępstwie Rossmana, projektował most na Wiśle z żelaza lanego, a po rewolucyi wszedł do służby cywilnej i był członkiem rady budowniczej. Na urządzonych przy Komisyi Spraw Wewnętrznych kursach tymczasowych, dla kandydatów, sposobiących się na stopień inżyniera lub budowniczego, wykładał Pancer mechanikę budowlaną, budowę dróg bitych i roboty wodne. Głownym jego dziełem jest Zjazd, z placu Zamkowego do Wisły; projektował stary wodociąg warszawski, postawił na Wieprzu pod Kośminem most drewniany łukowy, oryginalnie obmyślany, brał udział w konkursie na projekt mostu na Renie pod Kolonią.
Inżynierem głównym budowy kolei Wiedeńskiej był Stanisław Wysocki, wychowaniec Uniwersytetu Warszawskiego i inżynier Banku Polskiego. Udział w budowie przyjmował Wilhelm Kolberg, pracujący później przy regulacyiWisły. Most w Petersburgu na Newie, a później most warszawski budował Stanisław Kierbedź, wychowaniec petersb. Instytutu kom. i Szkoły dróg i mostów w Paryżu. Z pomiędzy inżynierów, którzy po ewolucyi, w braku szkoły technicznej w Królestwie, kształcić się musieli drogą samouctwa i praktyki, odznaczyli się pracami zawodowemi i piśmienniczemi Julian Majewski i Władysław Witkowski.
Dziennik Politechniczny redagowali Bronisław i Witold Marczewscy. Autor „Hydrauliki Rolniczej” Józef Sporny przodował technikom warszawskim i był inicjatorem ich zespolenia w Resursie Obywatelskiej. Budową dróg żelaznych i mostów kierował Tadeusz Chrzanowski, inżynier komunikacyi, Kazimierz Kopytowski wykładał mechanikę stosowaną w SzkoleGłównej, a wychowaniec tej szkoły Stanisław Rohn budował mosty na kolejach Cesarstwa. Przegląd Techniczny redagowali Józef Grabowski i Jakób Heilpern, Dźwignię Ludwik Radwański…
Miernictwo miało też cały szereg wybitnych pracowników. Profesor Uniw. Warsz. Juliusz Kolberg wynalazł planimetr, przyjęty z uznaniem w kraju i za granicą. Drugi podobny przyrząd, kosztowniejszy jeszcze, zbudował geometra Szczęsny Zaremba… We Francyi rozpowszechniony był planimetr Żelińskiego, geometry z dawna tam osiadłego. Oryginalne planimetry zbudowali Stefan Baranowski w Helsigforsie i Julian Majewski w Warszawie, a integrafy: profesor lwowski Wawrzyniec Żmurko i głośny póżniej elektrotechnik Brunon Abakanowicz…
Sprowadzony przez Lubeckiego, słynny wynalazca mechanicznego przędzenia lnu Filip de Girard, był mechanikiem w górnictwie, a jednocześnie urządzał przędzalnię w Marymoncie, przeniesioną póżniej do Żyrardowa. Na oddziale rękodzielniczo-mechanicznym Szkoły Przgotowawczej wykładali: Stanisław Janicki ojciec mechanikę, Paweł Kaczyński budownictwo machin, August Bernhardt technologię mechaniczną. Po zamknięciu szkoły poświęcili się oni pracy pedagogicznej i piśmienniczej w Warszawie, gdzie jeszcze w r. 1866 prowadził Kaczyński redakcyę dawniejszego Przegl. Techn. W fabryce maszyn Banku Polskiego praktykował jako uczeń Stanisław Lilpop, wysłany później kosztem Banku za granicę, dla wydoskonalenia się w budowie maszyn rolniczych, po powrocie zarządzający na Solcu oddziałem wyrobu tych maszyn a następnie założyciel, wraz z Wilhelmem Rauem i braćmi Evansami, fabryki przy ul. Ś-to Jerskiej, z której wyrosły zakłady dzisiejszego Towarzystwa Lilpop Rau i Loewenstein…
W drugiej połowie stulecia położyli zasługi w piśmiennictwie mechanicznem: Jan Pietraszek, kierownik zakładów żdeglugi parowej w Warszawie i Ludwik Wojno, inż. wydziału mech. drogi Wiedeńskiej. W Krakowie fabrykę maszyn założył Ludwik Zieleniewski, urządzaniem młynów i innemi sprawami mechanicznemi zajmował się inżynier cywilny Walery Kołodziejski, wydawca Gazety Przemysłowej. W Poznaniu fabrykę maszyn rolniczych prowadził Hipolit Cegielski, a po nim Napoleon Urbanoski…
Wybór i oprac.: Bronisław Hynowski
