Wypowiedź prof. dr. hab. Stanisława Dziekońskiego, Prezesa Warsaw New Tech University Foundation, moderatora panelu „Co szkodzi ludziom i planecie – perspektywy na przyszłość”
XXI wiek przyniósł rozwój technologii na nieznaną dotąd skalę. Globalna pandemia Covid-19 zmieniła priorytety i spowodowała bezprecedensowe przyspieszenie transformacji cyfrowej na wszystkich poziomach, od pojedynczego człowieka, przez wszelkie organizacje, do całych państw i układów międzynarodowych. Skala upowszechnienia zdalnych form pracy zmieniła cały świat edukacji, gospodarki i biznesu. Uwzględniając dobrodziejstwo nowoczesnych technologii trzeba jednak zauważyć, że niosą one ze sobą także określone zagrożenia dla ludzi i planety.
Nieograniczony wręcz dostęp do informacji grozi trudnością w odnalezieniu się w szumie informacyjnym. Duża dostępność do informacji i łatwość ich zdobycia sprawia, że wiele osób – zwłaszcza młodych – nie widzi potrzeby i nie rozumie celu krytycznej analizy przyjmowanych treści. Jest to szczególnie niebezpieczne, jeśli przekazywany materiał zawiera nieprawidłowy obraz świata i człowieka. W niektórych przypadkach młodzi ludzie tracą ciekawość świata, mając go „na wyciągnięcie ręki” w Internecie. Unikają nawiązywania relacji w świecie realnym, zamieniając je na rozbudowanie grupy znajomych z globalnej sieci. Większą wagę przywiązują do liczby znajomych, niż do budowania więzów przyjaźni. Bezrefleksyjne korzystanie z zasobów Internetu osłabia poczucie bycia częścią społeczeństwa. W konsekwencji może dojść nawet do załamania więzi rodzinnych i rówieśniczych.
Wiele słabych stron dostrzega się również w pracy zdalnej, głównie w zakresie budowania właściwych postaw społecznych, więzi koleżeńskich czy pracowniczych. Brak umiejętności pracy w zespole i odpowiedzialności za współpracowników wpływa na kulturę organizacji, od której w dużej mierze zależy sukces przedsiębiorcy, a więc rozwój gospodarczy. Stosowane systemy nadzorowania pracowników – zgodne z prawem czy nielegalne, zmniejszają zaufanie pracowników do pracodawców, a uczestników rynku do siebie nawzajem.
Sposób funkcjonowania w Cyfrowej Cywilizacji odbija się również na stanie zdrowia społeczeństwa. Zbyt długie korzystanie z narzędzi elektronicznych sprzyja rozwojowi chorób cywilizacyjnych. Nierówna dostępność do nowoczesnych technologii w medycynie może natomiast pogłębić poddziały społeczne w ujęciu globalnym – na zaawansowany technologicznie bogaty świat i zacofany – ubogi. Społeczeństwa pozbawione możliwości korzystania z nowoczesnych rozwiązań nie uczestniczą w badaniach klinicznych na taką skalę, jak społeczeństwa państw rozwiniętych, przez co efekty tych badań, czyli dane zasilające sztuczną inteligencję, mogą w rezultacie okazać się bezwartościowe dla ludzi z ubogich regionów świata.
Rozwój technologii ma także wpływ na środowisko naturalne, w którym żyjemy. Poszukiwanie zasobów – minerałów, niezbędnych do produkcji elementów urządzeń i części podzespołów prowadzi do fizycznej degradacji gleby i skał planety. W wyniku tych zmian zmniejszają się obszary odpowiednie do upraw i hodowli zwierząt, grożąc zwiększeniem głodu. Przeraża wręcz zastosowanie nowych technologii w produkcji broni masowego rażenia, której użycie skutkuje zagładą nie tylko pojedynczych państw, ale też świata. Niepokój budzi również przyznawanie technologiom pierwszorzędnej roli i dostrzeganie w nich jedynie pozytywnych i silnych stron, przedmiotowe traktowanie człowieka i skrajne nim manipulowanie, odhumanizowanie świata. Ekspansja zdalnych form pracy, nauki, opieki zdrowotnej, rozrywki przyczyniła się do gwałtownego rozwoju różnorodnych serwisów sieciowych, generując na wielką skalę zagrożenia w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, w tym naruszania prywatności i szerokiego zakresu inwigilacji. Rozwój Internetu Rzeczy otworzył nowe wymiary ingerencji w życie prywatne. Wszechobecne algorytmy sztucznej inteligencji będące podstawą powstania nowych sektorów gospodarki, często narażają pojedynczych ludzi i ich całe grupy na niechciane ograniczenie lub nawet odebranie sfery osobistej życia.
Zasygnalizowane wyżej zagrożenia zostały zauważone w raporcie Światowego Forum Ekonomicznego w Davos z 2018 r. i zapisane w 10 punktach: 1. niewystarczające zasoby żywności; 2. możliwość algorytmicznego zablokowania Internetu; 3. koniec obowiązującego modelu handlu międzynarodowego; 4. naruszenia demokracji; 5. wyginięcie zasobów ryb; 6. nowy globalny kryzys finansowy; 7. niekontrolowany wzrost nierówności społecznych; 8. wojna bez zachowania konwencji i reguł; 9. załamanie tożsamości kulturowej; 10. szeroka blokada Internetu.
Co zatem robić wobec wskazanych wyzwań i zagrożeń? Niewątpliwie wśród wielu działań nie może zabraknąć:
– pracy na rzecz zrównoważonego rozwoju;
– budzenia świadomości, że w świecie najwyższą wartością jest człowiek;
– humanizacji świata przez promowanie wartości ogólnoludzkich, ponadczasowych i uniwersalnych;
– ubogacenia studiów technicznych o treści poszerzające wiedzę dotyczącą człowieka.
